Hayvan nedir?

© Zülal Kalkandelen / Dünyalı Yazılar
Cumhuriyet Pazar Dergi/ 5 Haziran 2011

Daha doğrusu “hayvan” sözcüğünün sizde çağrıştırdığı anlam nedir?

Bu soruyu sormamın nedeni, Türkiye’de çok sayıda insanın bu sözcüğü küfür yerine kullanması. Neden bunu dert ettiğimi merak ediyorsanız açıklayacağım.

Örneğin birisi kızıyor birine başlıyor söylenmeye: “Hayvan herif! Gördün mü nasıl kabadayı gibi konuşuyor!” Bazısı genel bir ifade yerine daha da ileri gidip hayvan adı veriyor: “Öküz gibi kapadı kapıyı!”

Ya da şöyle diyor: “Böylesine ayı denir! Uçakta koltuğu arkaya öyle bir yatırdı ki bacaklarım ezildi”; “Köpek bunlar! O herifin köpekleri!”; “Eşek herif! Kırmızı ışıkta durmayıp geçince bir halt oldu sanki!”

Örnekleri çoğaltmak olanaklı. Bunlar günlük hayatta sık duyulan ifadeler. Yazımda bu tür hoş olmayan cümlelere yer verdiğim için üzgünüm. Ancak konuyu açıklamak bakımından zorunluydu. Çünkü Türkçe’ye yerleşen bu tür kullanımları sorgulamak ve ne kadar yanlış olduğunu anlatmak istiyorum.

Dikkat ederseniz, yukardaki ifadelerde “hayvan”, “öküz”, “ayı”, “köpek”, “eşek” gibi sözcükler, belli bir anlamı işaret ediyor. Bu sözcükleri çıkarıp yerlerine eş anlamlı olarak ne koyabiliriz? “Kaba”, “görgüsüz”, “cahil”, “adi” vb. Demek ki hayvan sözcüğünün ve diğer hayvan isimlerinin insanların bilinçaltına yerleşen anlamlarından birisi böyle...

Hayvan isimlerinin diğer dillerde de buna benzer kullanımları olabilir. Örneğin İngilizce’de “pig” yani domuza olumsuz bir anlam yüklenmiştir. “Hayvan” anlamına gelen “animal” sözcüğünün, argoda seksüel şehveti ifade etmek için aşağılayıcı olmayan bir kullanımı da vardır. Ancak doğrudan hakaret anlamı taşımaz. Oysa Türkiye’de birine hakaret mi etmek istiyorsunuz, sadece “Hayvan!” deyin yeter...

Bunun nereden kaynaklandığını, nasıl bu kadar yaygın bir şekilde toplumda hemen herkes tarafından benimsendiğini merak ediyor insan. Çevremde de sık sık rastlıyorum bu tür ifadelere. Üstelik bunu yapanların çoğu da hayvansever. Hiçbiri hayvanlardan nefret etmiyor ve uyarınca da “Farkında değilim ama alışkanlık işte” diyorlar.

Bir süredir Twitter’da bu konuda kendimce bir kampanya başlattım. Malum, ülkede seçim öncesi insanlar sinirli ve epeyce gergin. Herkes birisine kızıyor ve giriyor Twitter’a kusuyor öfkesini: “Hayvan herif!” 10 iletiden en az birinde var bu.

Böyle bir şeyle karşılaşınca şunu söylüyorum: Hayvanlar insanlarla aynı gezegende yaşamasına karşın, dünyaları farklıdır. Onlar insanların bulunduğu durumlarda bulunup bizler gibi kararlar almazlar. Örneğin bir hayvan kırmızı ışıkta geçmemek gerektiğini bilmez; uçağa hiç binmemiştir, koltuğa da oturmaz. O nedenle aşağılamak ya da kızmak istediğiniz insana hayvanlar üzerinden hakaret etmeyin. Hem çok saçma oluyor hem de bilinçaltında hayvanlara karşı nefreti körüklüyor.

Dikkat ederseniz, burada derdim insanların birbirine hakaret etmesi değil. Keşke hiç olmasa ama haksızlığın, kepazeliğin, üçkağıdın her yeri sardığı bir ortamda mutlaka birileri birilerine hakaret etmeyi sürdürecek. “Dünya barışı” ütopyasını yüreğimizin derinliklerinde saklasak da gerçek bu...

Ben diyorum ki, insanlara kızarken ya da öfkemizi dillendirirken onlara özgü sıfatları kullanalım. Bu konuda sıkıntı olacağını sanmıyorum. Alçak, şerefsiz, omurgasız, dönek, cahil, kişiliksiz vs. gibi çok sayıda sözcük var Türkçe’de.

Farklı bir dünyaları olan hayvanları insanları aşağılamak için kullanmayalım. Hayvanlara karşı şiddetin en fazla olduğu ülkelerden birinde yaşadığımızı düşünüp bu nefret dilini yaygınlaştırmayalım.

-