"Uzatılmış Gözaltı..."

© Zülal Kalkandelen/ Dünyalı Yazılar
Cumhuriyet Pazar Dergi/ 7 Haziran 2009

Geçmişte işlemiş olduğu bir suçu bulunmayan ve bu nedenle yargılanamayan bir kişi, gelecekte suç işleyebileceğine inanıldığı şüphesiyle uzun süre gözaltında tutulabilir mi?

“Olur mu canım!” diyorsanız, Obama ile farklı düşünüyorsunuz demektir. Çünkü ABD Başkanı, Guantanamo tutuklularına yönelik yeni planında bu yönde bir düzenleme öneriyor.

Doğrusu, bütün dünya Amerika’nın yüz karası Guantanamo’yu kapatacağı için Obama’yı alkışlarken, onun böyle bir öneriyle gelmesi şaşırtıcı oldu. Çünkü en büyük iddiası değişimdi; insanlar onun Bush’tan farklı olduğunu görmek istiyordu.

Ama Guantanamo’yu kapatmak için gerekli olan 80 milyon dolarlık ödenek Senato’dan geçmedi. Kendi partisinin mensupları Demokratlar bile onay vermedi; çünkü Obama’nın Guantanamo’daki 240 terör şüphelisine yönelik somut bir plan ortaya koymasını istediler.

O da şu planı açıkladı: Guantanamo’yu kapatalım, haklarında salıverme kararı bulunanları bırakalım, terör şüphelilerini suçlarına göre Amerikan sivil mahkemelerinde ve savaş suçu işleyenleri de askeri komisyonlarda yargılayalım...

Fakat bir de “suç işlemedikleri için haklarında soruşturma açılamayan ama Amerikan halkı için tehdit oluşturanlar” var. Bu durumdaki “şüpheliler” için “uzatılmış gözaltı” (prolonged detention) öneriyor Obama.

Bush döneminde mahkemeye çıkarılmadan yıllarca hapiste tutulan terör zanlılarına uygulanan “önleyici gözaltı”nın (preventive detention) yeni bir hukuk çerçevesine oturtulmuş hali bu.

Bush’un yöntemi, “Yasadışı Düşman Savaşçı” (Unlawful Enemy Combatant) olarak sınıflandırılan şüpheliler için, “Habeas Corpus” ilkesini devre dışı bırakan bir yasaya dayanıyordu. (Türkçe'de "vücut benim" anlamına gelen ve adli makam önüne çıkma hakkını anlatan Latince kavram.)

Bu yasayla, adil bir hukuk sisteminin temel şartlarından biri olan bu ilke çiğnenmişti. Yani devletin mahkuma haksızlık yapmaması için, tutuklanan kişinin, hürriyeti sınırlama işleminin kanuna uygun olarak yapılıp yapılmadığını sorgulatmasına olanak sağlayan hak yok sayılmıştı. Keyfi gözaltıları önlemek için tutuklamanın sınırlarını belirleyen bu kavramın üstü çizilmişti.

Bu yüzden, yüzlerce insan şüpheli görülerek gözaltına alındı, haklarındaki suçlamanın tespiti için mahkemeye çıkarılmadan yıllarca Guantanamo'da tutulup işkenceden geçirildi.

İşte tam Obama iyi bir şey yapıp, bu utanca son verecek diye düşünürken, birden sözünü ettiğimiz plan ortaya çıktı. Şimdi Amerika'daki insan hakları örgütleri, haklı olarak, bu yapılanın anayasaya aykırı olduğunu ve Guantanamo’yu başka bir yere taşıyıp, Bush’un “önleyici gözaltı” sistemini yeni bir isimle sürdürmek anlamına geldiğini söylüyor.

Olayın can alıcı noktası, Amerikan Sivil Özgürlükler Birliği’nin avukatlarından Jameel Jaffer’ın, The New York Times’a yaptığı açıklamada yer alıyor: “Eğer suçlu oldukları kanıtlanamıyorsa, serbest kalırlar. Adalet mekanizmasının anlamı budur...”

***

Amerika, bugünlerde bu konuyu tartışıyor.

El Kaide ve Taliban'la ilişkide olduğundan şüphelenilen ama suçu kanıtlanmamış insanların uzatılmış tutukluluğunu sorguluyor.

İnsan hakları savunucularının kabul edilemez bulduğu bu uygulama, size de bir şeyler çağrıştırıyor mu?

Hani Türkiye’de terör örgütü şüphelisi oldukları iddiasıyla sabahları evleri basılanlar var ya... Neyle suçlandıklarını bilmeden ve yargıç önüne çıkarılmadan aylardır hapiste tutulan rektörler, yazarlar, gazeteciler...

Onlar geliyor mu aklınıza?