YOU CAN VEGANISE EVERYTHING!

An interview with me by Laurens Bammens, published on Dağ Medya
https://dagmedya.net/2016/03/06/you-can-veganise-everything/

For those of us that don't speak Turkish and can't listen to your radio show, can you tell me a bit about Vegan Logic?

You can listen to it because it’s not a talk show.  I don’t speak too much on my shows; it’s mainly music - usually about 45 minutes of music and 10 minutes of me speaking about the songs or albums that I play. I do have some listeners who don’t speak Turkish. Although they don’t live in Turkey, they stream the show live or dowload the postcads and send me e-mails about it!

Jarvis Cocker once said that he would see it as a success if people were to fall asleep during his night-time radio show. I would see it as a success if people were to discover new sounds/bands on my show. As a music enthusiast, I don’t listen to radio to hear the songs that I already know or like. Maybe it was that way 15 years ago, but after the digital revolution the landscape of radio broadcasting has changed dramatically in the last 10 years or so. Because anyone with an internet connection can find any song and listen to it in a minute. So in my opinion, what makes a radio program interesting is its discoveries of new bands/artists. Sometimes I play songs that would never be played on radio. I like to take chances with what I play. I like to promote creative experimental music which I believe that it needs to be heard.  I want to open the doors of radio to artists who are uncommercial, under-financed or undescribable. This is what I have been trying to do on “Vegan Logic”. If you are interested in getting to know underground music and labels or some underrated bands, I can recommend you my show. Sometimes I do special shows dedicated to popular musicians such as David Bowie and Morrissey because they have a special place in my heart.

How hard is it to be vegan in Turkey?

4 years ago, I wrote an article titled “It Is Lonely Being a Vegan in Turkey” and tried to explain how a vegan living in this meat obsessed culture feels. Most of the people in my life show incredible kindness to humans and animals, but not all animals. When it comes to animal rights and veganism nobody cares. And they treat you like an alien. Of course, compared to 15-20 years ago, the vegan life in Turkey is much easier today. As you know, here in Turkey we have such an abundance of fresh fruits and veggies. And in the last couple of years, things have started to change in the country, at least in Istanbul. Now there are a few vegan restaurants in the city! And a completely vegan shop where you can find almost everything you need. (http://vegandukkan.com) There’s a growing interest for veganism among the young people. I used to live in New York City which I call a vegan heaven. Although it was much easier to find vegan food, I would still feel lonely. Because no matter where you are, there's one thing that doesn't change: People's ignorance/rage towards veganism. When you refuse to get involved in any kind of violence, people get shocked. I find it quite sad. The real challenge for a vegan is neither eating out nor finding the right food but dealing with people’s ignorance towards veganism. Hopefully, sooner or later, that will change, too.

What are some of the prejudices you've had to deal with?

The biggest challenge of being vegan is dealing with the antagonism and harassment that we get from so much of the world. Most people who don’t have any idea what vegan means think that you are a freak. There are always sarcastic comments, put-downs, stupid “jokes” and so on... Whenever you make a statement about animal rights, people portray you as self-righteous. The general negativity toward vegans feels more oppressive. When you tell that you became vegan for the animals, people suddenly get upset. If you refuse violence and oppression of all sorts and respect the right of life for all animals, and all living beings that fly, run, walk, or swim, that have eyes to see and have a mother, you are destined to be alone for making choices different from others. It is quite appalling to be called “aggressive” just because you strongly promote veganism. I promote veganism and non-violence both in and of itself, and as a means to creating a saner, more peaceful world. But I have been verbally insulted just for defending non-violence many times. It is frustrating to be judged because of this.

Am I wrong or is veganism something for upper class white left-wingers from Western countries?

You are wrong. The notion that “veganism is a privilege enjoyed only by upper-class white people” is absurd. It's actually the opposite; meat is the luxury. Veganism has nothing to do with white privilege.

And if you look at the correlation between veganism and anti-racism and oppression, you can clearly see that that notion is actually one of those prejudices against veganism. Rice, wheat, potatoes, corn, lentils, and beans are cheaper, way cheaper than meat. Actually, the most vegan meals are consumed by the worlds poorest. Here’s the Wikipedia list of countries by meat consumption. You can see that the Western countries have the highest meat consumption. https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_meat_consumption Eating meat can therefore be seen as a sign of status, wealth or power.

However, we can say that vegans are tend to be left-wingers. I have never come across a right-wing vegan before. Veganism has a very progressive philosophy based on the equality for all. To become a vegan you need to question the society in which you live and reject the violence against sensitive beings. Veganism is not just a diet or it is not just a way of reducing suffering, but it is a commitment to justice and and refusal to participate in animal slavery, so it is clear to me that its philosophy is linked to the left side of the politics.

If you haven't, can you look at this ad and tell me what you think about it? Many vegans thought of it as offensive. 

You don’t have to be vegan to see that it is offensive. The ad uses the term “Operation Boomerang” which, I think, is insensitive to indigenous Australians. It is discriminatory and promotes violence against vegans. Very unwise.



In an interview on your blog with Clifton Roberts from The Humane Party, he calls every animal an individual with the right to happiness. Do you agree with this? http://www.veganlogic.net/2016/02/representing-voices-of-voiceless.html

Of course! Animals are sentient beings whose lives matter. They can experience both positive and negative emotions, including pain and distress; they can socialize in their community and make decisions. They think. They feel. They love. Likening animals to things means ignoring the current state of scientific knowledge. Animals’ capacity to feel pain is now the object of broad consensus. Did you hear about the Cambridge Declaration on Consciousness, publicly proclaimed on July 7, 2012? The scientists behind the declaration wrote, "Convergent evidence indicates that non-human animals have the neuroanatomical, neurochemical, and neurophysiological substrates of conscious states along with the capacity to exhibit intentional behaviors. Consequently, the weight of evidence indicates that humans are not unique in possessing the neurological substrates that generate consciousness. Non-human animals, including all mammals and birds, and many other creatures, including octopuses, also possess these neurological substrates.” (http://fcmconference.org)  By defining animals as sentient beings, we accept that animals have the ability to feel, perceive, or be conscious, or to experience subjectivity. This is proven scientifically. So I really don’t understand why it is still asked if animals should have the right to happiness...

Are you saying humans and animals are equal?

Yes, though they are not treated like equals. People think that they are superior to animals. But today there are scientists who argue that evidence is emerging to suggest some animals actually have cognitive faculties that are superior to those possessed by human beings. The fact that they may not understand us, while we do not understand them, does not mean our 'intelligences' are at different levels, they are just of different kinds. Animals definitely deserve to be treated as more than property. Every single creature should have the right to live and love. Both humans and animals are conscious beings with the same determination to survive.

If a human and an animal were in a life-threatening situation and you could only save one, who would you pick? Why?

I would do the most logical thing and save the one that I have the most chance of saving in such a case. But I find it interesting that vegans always get asked questions about imaginary situations that will never happen, like “If you are alone on a deserted island with a pig, would you eat the pig or starve to death?” And this is my reply: If you were not alone, living on a planet with 7 billion people, had access to unlimited fresh fruits, vegetables, nuts, beans and other healthy foods, and knew animals suffer and die horrible deaths just so you could eat them when you don’t need to eat them to survive or be healthy, would you continue to eat them? The difference between the questions is that the scenario I am asked about will never happen and my question is about the choice you are facing right now.

Many people might want to try to go vegan, but a big argument against veganism is that you have to take vitamins like B12 to be healthy. What fo you think of this? This does not seem natural.

There is a such thing as vitamin B12 deficiency but it is not caused by veganism. Vitamin B-12 comes from microorganisms, mostly bacteria that live in soil, water, and the digestive tracts of animals. In the old centuries, people could get B-12 by drinking from streams. Or by working in gardens and then eating without washing their hands thoroughly. Since we no longer do these things, “natural” plant-based sources of Vitamin B-12 have dropped out of the modern life. The biggest untruth feeding this myth is that people have been told the only source of vitamin B12 is through animal-based foods (meat, dairy products, etc.) Plants don’t make B12 but animals don’t make it either. Vitamin B12, whether in supplements, fortified foods, or animal products, comes from micro-organisms. These bacteria grow in the guts of animals, which is why their bodies and products can be a source of this vitamin. But there are reliable vegan sources of B12 and they can be found in foods fortified with B12 (including some plant milks, some soy products and some breakfast cereals) and B12 supplements. We don’t need to kill billions of animals to find vitamin B12.

And strangely, meat-eaters are always worried about vitamin B12 but they never talk about the dangerous health risks such as cancer, diabetes, high blood pressure, obesity, cardiovascular disease (atherosclerosis, heart disease, and stroke), all of which are directly linked to meat-based diets. People don’t stop eating meat even though there are lots of actual scientific evidences about the dangers of it. This does not seem logical to me.

What also does not seem natural is thousands of years of eating animals to not eating animals products at all. What do you think?

What do you mean by “natural”? Tradition or habit? The best answer to your question would be this quote by Gary Smith: “150 years ago, they would have thought you were absurd if you advocated for the end of slavery. 100 years ago, they would have laughed at you for suggesting that women should have the right to vote. 50 years ago, they would have objected to the idea of African Americans receiving equal rights under the law. 25 years ago, they would have called you a pervert if you advocated for gay rights. They laugh at us now for suggesting that animal slavery be ended. Someday they won’t be laughing.” People need to understand that veganism is all about evolution; it is a process of gradual, peaceful, progressive change. Adopting a vegan life is based on deeper understanding of others. And it is, of course, natural. It is time to evolve. We need to consign the archaic animal eating tradition to history.

What about eating organic eggs? Eggs that were bred by chicken in normal healthy conditions.

Eggs that were bred by chicken in normal healthy conditions? You mean “free-range”? Humane/organic/free-range are used to anesthetize the truth. Do you know that male chicks are worthless to the egg industry because they cannot produce eggs, so every year millions of them are tossed into trash bags to suffocate or are thrown into high-speed grinders called “macerators” while they are still alive? Eating eggs means giving this your stamp of approval. Eggs are a chicken’s period. And they don’t produce eggs for humans. They produce eggs to make next generation of chickens. And the egg industry is full of cruelty to chickens. Captive parents of layers are bred repeatedly. Hens are malnourished from overlaying. Everyone is slaughtered young.

Is veganism important to counter global warming?

Without a doubt! Carnists don’t want to hear the truth because they want to continue to eat animal products. But a staggering 51 percent or more of global greenhouse-gas emissions are caused by animal agriculture, according to a report published by the Worldwatch Institute. Additionally, The United Nations has said that raising animals for food is “one of the top two or three most significant contributors to the most serious environmental problems, at every scale from local to global.” Raising animals to eat produces more greenhouse gasses than all of the carbon dioxide excreted by automobiles, boats, planes and trains in the world combined. So it is obvious. If you do care about the environment you need to stop animal agriculture which has been destroying our planet. To accomplish this, people should change their diet and stop eating animals.

Do you think veganism will ever be a stardard?

I don’t think I will see that happening in my lifetime. I once asked Morrissey about this and he said, “I think eating animals will be to the 21st century what smoking tobacco was to the 20th century, and because this is becoming evident, the factory farmers are hitting back very hard.” I agree with him. I think factory farming will be seen as absolutely barbaric by mainstream society within, 100 or 150 years. Plant-based meat replacements will change many things. When they become cheaper and more available, people will start eating less meat and dairy. The demand for animal products is already on decline in some countries. We can attribute this to greater awareness of the health problems associated with diets high in animal products and global warming.

I feel like a lot of traditional food, doesn't matter from where, contains meat and other animal products. Will this get lost if everyone turns vegan?

No, it doesn’t have to be that way. For example, the most traditional food in Turkey is doner. Now there’s meatless doner (iskender/kofte/sis kebap/schnitzel) available at a very reasonable price. It is very healthy and tasty. Today I can veganize any food that contains meat and other animal products. I make my own plant-based milk and yoghurt at home. You can use avocado as a egg replacer. Vegan food is truly revolutionary and a new era in the way we eat. I find it very exciting.

Isn't it expensive to be vegan? So what for those that don't have money?

It isn’t. That’s one of the myths about veganism. You don’t have to buy luxury cheeses or expensive stuff. Mock meats are not a must. You can survive without them and you can also make them by yourself. According to an Iowa State University study, plant protein used in the vegan diet is less expensive than animal protein. If you have access to fruits, vegetables, beans, lentils, and grains, you can eat a healthy plant-based diet. Anywhere in the world has those foods. It provides not only great nutrition, but also accommodates life on a budget – it all depends on the choices that you make. A diet based around fresh produce, rice, pasta and legumes is much more affordable, since vegetables are far cheaper by the kilogram than meat.

I see you are a big fan of David Bowie. What makes you like him so much?

Yes, I am a big fan of him. His music means a lot to me. I grew up listening to his fantastic albums that opened a whole new world to me. I was amazed by his extraordinary talent and penchant for reinvention.The way he took risks to challenge public perceptions of sexuality was an act of a genius. David Bowie represents a rare circumstance in which society willingly accepted creative art oddity. I will always be thankful to him for that. There’s no one like him. He was one of the smartest, most prolific artists of our time and left this planet on a creative high note.

Do you feel like nobody makes monumental (like David Bowie, Queen, Nirvana, Abba, Sex Pistols, Michael Jackson, The Beatles, The Rolling Stones...) music anymore? 30 years from now, which artists we will remember from the 2000s and 2010s?

Maybe Arcade Fire, Amy Winehouse, Interpol, The Strokes, Muse... There are some good bands but it is not easy to find something inspiring in popular music today. I'm not saying there isn't great work existing now but today’s pop music is mainly unoriginal. That’s why I feel excited about underground/experimental stuff. And Morrissey still makes monumental music.

HAYVAN HAKLARI VE SİYASET

1.7.2016

Hayvan hakları alanında Türkiye’de ve dünyada yaşanan gelişmeleri yakından izleyenlerin fark edebileceği gibi, son yıllarda bu mücadelenin siyasete dikkat çekici yansımaları oluyor. Küresel ısınma nedeniyle artan çevre sorunları ve bilimsel araştırmaların kanıtladığı gerçeklere bağlı olarak ortaya çıkan sağlık endişeleri, hayvan yemenin zararlarını kaçınılmaz olarak gündeme getiriyor. Elbette bunlar istediğimiz hızda sonuç vermiyor; insanlığın var oluşundan bu yana uygulanan geleneklerin kırılması ne yazık ki bir anda olmuyor. Kimileri gerçekleri inkâr ederken, kimileri de umursamamayı tercih ediyor...

Fakat karnistlerin gerçeklere karşı gösterdiği bu direnç, bir şeylerin değişmeye başladığını görmemize de engel değil. Bir şeyler değişiyor ama hayvan haklarından söz edebilmek için olanları doğru çerçeveye oturtmak zorundayız. Çevre ve sağlık endişelerinin altını çizmek, hayvan hakları mücadelesinde yardımcı bir unsur olarak yararlı ve gerekli. Vegan olmanın insan bedeninde ve ruhunda yarattığı faydalardan söz ederken, doğaya katkılarını da anlatmalıyız. Bu ikisi birbirini desteklerken, veganizmin dayandığı felsefeyi de güçlendirir.

Bununla birlikte, hayvan hakları mücadelesinin sadece insan ve doğa değil, temel olarak hayvan odaklı bir çerçevede sürdürülmesi son derece önemli. Aynı gezegeni paylaştığımız duyarlı canlıların içinde bulunduğu dehşet verici koşullar ve yaşadıkları zulüm son bulmalı. Çünkü hayvan hakları mücadelesi, öncelikle bir toplumsal adalet mücadelesidir! Her toplumsal adalet mücadelesinde olduğu gibi, etkili bir şekilde savunularak hızlı sonuçlar alınabilmesi için de örgütlenmeye ihtiyacı vardır. Bu örgütlenmenin günümüzde başarıyla gerçekleştirilebildiğini söylemenin olanaklı olduğunu düşünmüyorum. Var olan örgütlerin büyük bir kısmı hayvan refahına odaklandığından, birincil hak olan yaşam hakkı ön plana çıkmıyor. Bunu aşmak için bu sosyal adalet mücadelesini siyasetin temel konusu olarak savunacak siyasal partiler işlev görebilir.

***

Buna karşılık hayvan haklarını savunmanın en iyi yolunun veganlığı anlatıp özendirmek olduğunu, bir örgüte gerek kalmadığını düşünenler de mevcut. Ben her ikisinin aynı anda yapılabileceğini, birinin diğerini engellemediği görüşündeyim. Vegan yaşam tarzı her platformda anlatılmaya devam edilirken, bir yandan da siyaset arenasında hayvanların yaşam hakkını savunan bir siyasi parti kurulabilir. Çünkü amaç, hayvan köleliğini sona erdirmekse bunu sadece insanların vicdanının sesinin değişmesi ümidine bırakma lüksümüz yoktur; toplumları yöneten yaptırım gücüne sahip yasalar olduğuna göre, hayvan haklarını koruyan yasaların çıkmasını sağlamalıyız. Bu nedenle hayvan haklarını savunan partilerin ilgili komisyonlarda temsili şarttır.

Nitekim dünyada bunun örnekleri ortaya çıkmaya başladı. Amerika’da bu yıl yapılan başkanlık seçimlerinde İnsani Parti ilk kez bir aday çıkardı. Her ne kadar medya Cumhuriyetçi ve Demokratik Parti adaylarına odaklansa da, üçüncü bir başkan adayı seçimde yarışıyor. Kendisi 18 yıldır vegan yaşam tarzını sürdüren Clifton Roberts, “Her yıl işkence edilip öldürülen 70 milyar insan olmayan hayvanın sesiyim. Sessizlerin sesi olmak için Amerika Birleşik Devletleri Başkanlığına adayım,” diyerek yarışa katıldı. (Kendisiyle yaptığım röportajın tümü: http://www.veganlogic.net/2016/02/amerika-baskanlik-yarisinda-bir-vegan.html)

Clifton Roberts’a her sektörde hayvanları sömüren kapitalist sistemde hayvan köleliğini, hayvan zulmünü ve katlini sonlandırma doğrultusundaki planları nasıl yaşama geçireceklerini sorduğumda şu yanıtı verdi: 

“Hükümetin yargı teşkilatı, yerel ya da federal, var olan yasaları yorumluyor. Yapmamız gereken, yasaları değiştirmek ve anayasal değişiklikler yapmak ki, mahkemeler bu yeni yasaları yorumlayabilsin. Bizim stratejimiz, Kongre'ye yetenekli adayları seçmek; böylece devrimci yasa ve değişiklik önerileri sunulabilir ve oylanabilir. Bugün gördüğümüz gibi yasa taslakları ve anayasal değişiklikler konusunda öneri eksiği yok. Sadece Kongre ve diğer yetkili kurullarda bu tür önerileri sunacak dostlarımız yok. Sık sık vatandaşların Kongre'deki temsilcilerine çıkar sağlamamaları konusunda mektup yazdığını duyuyoruz. Eğer Kongre'de, Beyaz Saray'da İnsani Parti temcilsici olursa, hayvanların iyiliğini yürekten isteyen yurttaşlarımızın sesinin duyulacağına inanabilirsiniz.”

***

Türkiye’de de aynı hedef belirlenirse, hayvan haklarını TBMM gündemine taşıyarak, gerekli yasaların çıkarılması sağlanabilir. Gerçekçi olursak, sistemin dönüşümü elbette bugünden yarına bir anda gerçekleşmeyecek; tüm diğer sosyal adalet mücadeleleri gibi bu da uzun soluklu bir mücadele. Ancak şu bir gerçek ki, modern toplumda yasalar ihmal edilemeyecek kadar önemli ve güçlüdür. 

Ülkemizde de hayvan haklarını savunmak üzere yola çıkan bir parti bu yıl kuruldu. Bunu duyan birçok kişinin “Seçim kazanabileceğini mi sanıyor bu parti?” diyerek bu gelişmeye baştan olumsuz yaklaşabileceğini tahmin etmek zor değil. Oysa muhalefette de olsanız, siyasi organlarda temsiliniz sağlanırsa, sesinizi duyurma şansınız artar. TBMM’de gerçek anlamda hayvan haklarını gündeme getirecek temsilcilere ihtiyacımız var ve bunu yapmanın tek yolu siyasi partilerden geçiyor. 

Mevcut sistemde siyasi partilerin işlevsizliğine bakarak umutsuzluğa kapılanlar da olabilir ve bunu anlamak zor değil. Ben de uzun bir süredir Meclis'in devre dışı kaldığını söyleyenlerdenim. Şu anda herhangi bir demokratik mücadelenin TBMM aracılığıyla sürdürülüp belli bir noktaya varılması olanaklı görülmüyor. O nedenle bu yazıda yazdıklarım muhtemelen ilerki dönemlerde belki daha normal bir parlamenter sistem sürdürüldüğünde anlam kazanacak.

Siyasi parti derken bir hususa da açıklık getirmek gerekli. Sadece koltuğunu korumak, kişisel çıkarının peşinde koşmak, para ve güç için siyaseti kullanmak gibi amaçlarla hareket edenlerin yer alacağı bir yapılanma, doğal olarak baştan kaybeder. Hayvan hakları hareketi, tüm dünyada kendi kendine yapçı etikle örgütlenen lidersiz bir hareket. Bunu bozarak sadece liderin kişiliğinde hayat bulan bir örgüt değildir ihtiyacımız olan. Aksine, tabandan gelen gücü siyasi organlara yansıtacak bir kolektif anlayış benimsenmeli, asıl amacın hayvanların temel haklarını elde etmek olduğu hiç akıldan çıkarılmamalıdır. 

Eğer bu yapılabilirse, TBMM’de Çevre Komisyonu’ndan ayrı olarak özel bir Hayvan Hakları Komisyonu kurulması sağlanabilir ve nicedir yenilenmesi gereken Hayvan Hakları Kanunu daha iyi bir niteliğe kavuşturulabilir. Bu komisyonlardaki temsilciler aracılığıyla okullarda öğrencilere vegan menü sunulması için girişimlerde bulunulabilir; hayvanlara zulmedenler yakın takibe alınarak ortaya konulan raporlarla cezalandırılmaları, hapis cezası almaları sağlanabilir. Hayvan haklarına odaklanan bir siyasi parti, bunlara benzer birçok alanda etkili olabilir. 

Sonuçta unutulmamali ki, hiçbir devrim örgütsüz gerçekleşmez. Hem veganlığı anlatıp özendirelim, hem de siyaset sahnesinde hayvanları savunan bir parti ile sesimizi daha gür duyurmak için hazırlık yapalım!

HAYVAN HAKLARI VE VEGANİZM AÇISINDAN 2015

10.3.2016

TÜRKİYE’DE HAYVAN HAKLARI

Hukuksal Gelişmeler

2015, hayvan hakları konusunda önemli gelişmelerin yaşandığı bir yıl oldu. Geriye dönüp baktığımda özellikle hukuki alanda görülen ilerlemelerin altını çizmek isterim. Çünkü insanın hayvana karşı işlediği suçlar yasalardaki cezai hükümlerde karşılığını bulmadığında, toplum tarafından gösterilen tepkiler, o suçları engellemek için yeterli olmuyor.

Hırsızlığı engellemek istiyorsanız, buna yasayla caydırıcı bir ceza vermek zorundasınız. Hırsızlığı bir kabahat diye nitelendirip sembolik bir para cezasına bağlarsanız, o suç azalmaz. Bu basit örneği Türkiye’de hayvan hakları alanındaki durumu açıklamak açısından verdim. Çünkü ne yazık ki, insan dışındaki her şeyi “eşya” olarak kabul eden hukuk sistemimizde yer alan 5199 Sayılı Hayvan Hakları Kanunu’na göre hayvan da insana ait mal varlığı kapsamında değerlendirilir. Bir hayvana yapılan saldırı, sahibinin mal varlığına zarar geldiği için cezalandırılır ama o hayvan sahipsiz bir sokak hayvanıysa ya da doğal ortamında yaşamını sürdüren vahşi bir hayvansa o zaman bu suç, Ceza Kanunu kapsamında değil, Kabahatler Kanunu kapsamında değerlendiriliyor. Bunun sonucunda da hayvana işkence etmek, zehirlemek, tecavüz etmek hukuken suç olarak görülmüyor. Türkiye’de gün geçmiyor ki, bir hayvanın canice öldürüldüğü haberi medyaya yansımasın!

Hayvan Katledene İlk Kez Hapis Cezası

Türkiye’de 2015’te “İletki Kedi” davasında sevindirici bir gelişme oldu. Eskişehir’de bir kafeden aldığı kediyi katleden ve vahşet görüntülerini sosyal medyada paylaşan öğrenci, 3 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Hakimin “en üst hadden vicdanıma dayanarak karar verdim,” dediği davada, ülkemizde ilk kez bir hayvan hakları ihlali hapis cezası aldı ve hiçbir erteleme uygulanmadı. Bu elbette bir ilk olması açısından çok önemli ama şunun altını çizmek gerekir ki, bu katliamı yapan öğrenci, “haklı bir nedeni olmaksızın sahipli hayvanı öldürme” suçundan hüküm giydi ve bu nedenle dava açılabildi. Sahibi olmayan bir kediye aynı vahşeti uygulasaydı, o zaman bu suçtan dava açılamayacak ve Kabahatler Kanunu’na göre para cezası verilebilecekti. Hayvan Hakları Yasası’nda değiştirilmesi gereken en önemli konu budur. Hayvanın hukukta bir mal değil duyarlı bir canlı olarak görülmesi sağlanmalı ve onlara yönelik zulmün idari para cezası ile geçiştirilmesinin önlenmesi için mutlaka Ceza Kanunu kapsamında değerlendirilmesi şarttır. Caydırıcılık açısından bunu yapmak elzemdir.

İhaleyle Hayvan Cinayeti Satan Bakanlık!

Geçenlerde Orman ve Su İşleri Bakanı Veysel Eroğlu’nun Hayvan Hakları Yasası’nda bahsettiğim bu yönde düzenlemeler yapılabileceğinden söz eden açıklamalarını okudum. Konuşmasının bir yerinde, “Bakanlık, yabani ya da evcil ayrımı yapmaksızın bütün hayvanların yaşama haklarının korunması için çalışmaktadır,” demiş. Ne gariptir ki, aynı Bakanlık ihale ile hayvan cinayeti satıyor! Çeşitli yaban hayvanlarının avlanmasının yolu “av turizmi” adı altında ihale ile açılırken; 10 bin lira veren ayı, 6 bin lira veren kızıl geyik, ceylan ve çengel boynuzlu dağ keçilerini vurabiliyor!

Bu durumda yaban hayatını kendi elleriyle para için yok eden kurumu yöneten Bakan’ın “yabani ya da evcil ayrımı yapmaksızın bütün hayvanların yaşam hakkından” söz eden açıklamasını nasıl değerlendirmeliyiz? Şüphesiz ki, av turizmi, söylediğinin tam tersi bir yaklaşımla yabani hayatı öldürmektedir ve o yüzden de bu dehşet verici ihaleler bir an önce durdurulmalıdır!

Türkiye’de 2015 boyunca toplu halde zehirlenen sokak köpekleri ile ilgili haberleri okuduk. Bu vahşetlerin ardında sorumlu olarak çeşitli il ve ilçe belediyelerinin olduğunun ortaya çıkması da, ülkenin utanç haznesine yazıldı. Bazı belediyelerin hayvan barınaklarından gelen ürpertici fotoğraflar; özellikle Sarıyer Belediyesi Hayvan Barınağı’ndaki sağlıklı ve hasta hayvanların bir arada tutulduğu inanılmaz kötü ortam, hasta hayvanların bakımsızlığı ve pislik, hayvan hakları savunucularını haklı olarak isyan ettirdi.

Bunlar gösteriyor ki, devlet bir yandan vatandaşın hayvan haklarına saygılı olmasını sağlayacak hukuki düzenlemeleri ivedilikle yaparken; aynı anda da kendi kurumlarının hayvanlarla ilgili birimlerinin bu haklara uymasını sağlamak zorundadır. 21. yüzyılda hayvan hakları açısından kabul edilmesi mümkün olmayan bu içler açısı görüntüler düzeltimelidir!

Katır Katliamı! 

2015’te hayvan hakları ihlalleri denince aklımda yer eden imajlardan birisi, Şırnak’ın Uludere ilçesi sınırında sınır ticaretinde kullanılan katırlara ait... Sürekli vahşet haberlerinin geldiği bir coğrafyada yaşam hakları hiçe sayılarak başlarına bombalar yağdırılan, üzerlerine kurşun sıkılan katırlar öldüğünde sadece “zayiat” olarak tanımlanırken, doğdukları anda “mal” olarak görüldüklerinin de bir teyidiydi. Askerler tarafından katledilen katırların karlar içinde yatan cansız bedenleri, ölümün sıradanlaştırıldığı bir ülkede insanın hayvan üzerindeki tahakkümünün de net bir resmiydi.

Kısırkaya Toplama Kampı Mevzuata Aykırı Bulundu

Hayvan hakları savunucuları, 2015’te İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin Kısırkaya’da inşa edilen 20 bin hayvan kapasiteli barınak projesinin, gerçekte bir tecrit ve imha merkezi olduğunu ısrarlı bir şekilde protesto edip sonunda galip gelmeyi başardı. İBB’nin projenin iptal edilmesi için gelen talebi reddetmesi, mahkeme tarafından hukuka aykırı bulundu. Mahkeme, Kısırkaya barınağının mevzuat hükümlerine açıkça aykırı olduğunu karara bağlayınca, İBB Kısırkaya davasını kaybetti. Kent hayvanlarını tecrite uğratıp soykırımına yol açacak bu projenin iptali, hayvan hakları alanında yılın önemli kazançlarından birisi oldu.

Bitmiş Kozmetik Ürünlerde Hayvan Deneyi Yasağı

Türkiye’de umut verici bir diğer gelişme ise, hayvan deneyleri alanında gerçekleşti. Kozmetik yönetmeliğine hayvanları da koruyan bir madde eklenerek, piyasaya sürülmüş (bitmiş) ürünlerinin hayvanlar üzerinde denenmesi yasaklandı. Bu olumlu bir adım olsa da, deneylerin tümüyle yasaklanıp, yaşanan teknolojik ve bilimsel ilerlemeler doğrultusunda bulunan yeni yöntemlere geçilmesi gerekir.

Eğitimde Vicdani Ret Kampanyası

Bu ay İstanbul Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi’nde yapılan bir protesto, hayvan deneyleri konusunda yeni bir kampanyanın da doğuşuna yol açtı. Bir grup vegan aktivist, fakültedeki hayvan kesim dersine girerek “ders materyali” diye görülen koyunların kesilmesini önlemeye çalışınca tartışma yaşandı. Hayvanları yaşatmak yerine onların nasıl kesileceğini öğreten veterinerlik fakültelerinin bu uygulaması, Türkiye’de hayvan özgürlüğü konusunda çalışmalar yapan sekiz sivil toplum örgütünün Eğitimde Vicdani Ret Kampanyası başlatmasına neden oldu. Veterinerlik fakültelerinde “hayvan kesim dersi” adı altında gerçekleştirilen vahşete katılmayı reddetmek, birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de öğrencinin hakkı olmalıdır. Çünkü orada söz konusu olan hayvan sağlığı değil, bir tür kasaplık! Deney için hayvan öldürmek yerine başka yöntemler bulunabilir; mesela başka ülkelerdeki gibi insanların doğal yolla kaybettikleri hayvanları gömmek yerine üniversitelere verdiği bir sistem kurulabilir. Üstelik insanlarda görülen rahatsızlıkların sadece yüzde 1,16’sı hayvanlarda görülüyor ve testlerin sadece yüzde 5 ila 25’i insana uygun sonuçlar veriyor. Türkiye’de bu köhnemiş yöntemin yerine yeni uygulamaları kabul eden üniversiteler de var. Mesela Aksaray Üniversitesi, 2012 yılında senato kararı ile, üniversitenin ilgili birimlerinde eğitim-öğretim amacıyla yapılan ölü veya canlı hayvan diseksiyonu yerine alternatif yöntemlerin kullanılmasını hayata geçirdi. Diğer üniversiteler de yeni gelişmeleri izleyip bu cinayetlere son vermeli!

Devam Eden Fayton Zulmü!

Türkiye’de hayvan haklarını değerlendirirken, bugüne kadar birçok protesto eylemi yapılsa da bir türlü kullanımdan kaldırılmayan faytonların zulmünden söz etmek gerekir. Adalar’da, İzmir’de, Antalya’da ve başka yerlerde fayton atlarına uygulanan işkence ne yazık ki devam ediyor. Halkın önemli bir kesiminin de tepki gösterdiği bu konuda bugüne kadar belgeseller çekildi, TV programları yapıldı, yazılar yazıldı ama nafile. Adalar örneğinde konu ile ilgili olarak ben de şahsen Adalar Belediyesi, Büyükşehir Belediyesi ve Ulaşım Koordinasyon Merkezi (UKOME) nezdinde girişimlerde bulundum, şikayet dilekçeleri verdim fakat sonuç alamadım.

Her kurum sorumluluk konusunda topu birbirine atarken, eziyet çeken atlar birer birer ölmeye devam ediyor. Yazın kızgın güneş altında saatlerce aç susuz, dinlendirilmeden koşturulan hayvanlara açıkça zulmediliyor. Nefesi yetmeyen atlar yere düşüyor, sahibinin tekmeleri sonucunda tekrar ayağa kaldırılıyor ve “nostalji” düşkünü insanlara hizmet veriliyor...

Yüzyıllar öncesine ait bu aracı günümüzde sürdürmenin hiçbir haklı gerekçesi yoktur! Adalar’a benzinli araba sokulsun demiyoruz ama aynı fayton görünümünde olan ve güneş ya da elektrik enerjisiyle çalışan araçlar kullanılabilir. Yetkililer aralarında görüşüp bu çağdışı atlı faytonları kullanımdan kaldırmalıdır. Bu, açıkça hayvan zulmüdür! Çözümü bu kadar basit olan bir sorun hâlâ bu kadar acıya neden oluyorsa, orada yönetim duyarsızlığı ya da bazı kesimlerin kirli çıkarları söz konusudur!

TÜRKİYE’DE VEGANLIK

“Hayvan hakkı veganizmdir!” sloganı, temel bir gerçeği ortaya koyar. Çünkü her şeyden önce birincil hak yaşam hakkıdır. Hayvanların canının alınmasına ve onlara zulmedilmesine tümüyle hayır diyerek hayvan özgürlüğünü savunanlar ise veganlardır. Türkiye’de vegan hareketi, son birkaç yılda hissedilir şekilde ivme kazandı. Bu ivme, Amerika, Avrupa ya da İsrail düzeyinde değil elbette ama artık veganlık ana akım medyada kendine daha çok yer buluyor, büyük şehirlerde yeni vegan kafeler/restoranlar açılıyor, veganlık üzerine Türkçe yayın literatürü yavaş yavaş gelişiyor, marketlerdeki vegan ürünlerin sayısı artıyor; örneğin döner cenneti diye bilinen ülkemizde artık vegan döner, vegan köfte var, vegan şinitzel, vegan peynir satılıyor. Herhangi bir konuda değişim gerçekleştirmek istiyorsanız, eskinin yerine yeni alternatifler önermek zorundasınız ve bu ürünlerin çoğalması, vegan kültürün yayılması açısından son derece önemli. Bana yansıdığı için biliyorum; üniversite öğrencileri arasında vegan yaşam tarzına ilgi duyanlar giderek artıyor. Bu ilgi, değişimi gençler başlatacağı için ümitlenmeme neden oluyor.

Türkiye’de veganlık konusunda çalışmalar yapan ayrı gruplar var. Tek bir büyük grup olarak bir araya gelinmesi elbette daha etkili olur ama bazı nüanslar ve çalışma yöntemleri açısından farklı görüşlerin varlığı da bir gerçek. Ama bu bir sorun değil. Ben veganizm alanında yapılan her çalışmayı, hizmeti çok değerli görüyorum. Ayrıca her vegan bireyin çevresine iyi bir örnek olduğunu düşünüyorum. Paylaşılan her görüş bir mesajdır ve daha önce de söylediğim gibi devrim, özgürlük mesajını yaymakla başlar. Hayvan özgürlüğünü anlatan fikirlerin kulaktan kulağa yayılışı, meydanlarda yapılan protestolar ve bilinçlendirme faaliyetleri, hepsi bir birikim yaratıyor.

Üniversitelerde Vegan Menü

Bu yıl Koç Üniversitesi’nde bir Vegan Haftası gerçekleştirildi ve çeşitli konuşmacılar konunun farklı yönlerini anlattı. Benim de Etik Veganizm üzerine bir konuşma yaptığım etkinlik ve farklı illerdeki üniversitelerde okuyan öğrencilerden aldığım e-postalar, şimdilik sayıları çok olmasa da, üniversitelerde bir vegan kültürünün yeşerdiğini gösteriyor. Bu kültürün daha da genişlemesi için yapılması gereken ilk şey, kantinlerde vegan menünün de ulaşılabilir olmasını sağlamak. Bu konuda örgütlü ve toplu bir girişimde bulunulması açısından Vegan ve Vejetaryen Derneği’nin rektörlüklere yazı gönderip talepte bulunması fayda sağlayabilir. Her ne kadar öğrenciler imza toplayıp ilgili görevlilerle temas etseler de, bu yöntem meselenin halledilmesi için çoğunlukla yeterli olmuyor ve bu durum vegan öğrenciler için bir sorun olarak varlığını sürdürüyor. Farklı düşüncelere açık olması gereken üniversitelerin, duyarlı canlıları yemeyi ve sömürmeyi reddeden bir felsefeye de saygı duymasını beklemek lüks değildir.

Vegan Tutsak Osman Evcan’ın Mücadelesi

Hapishane koşullarında bile vegan yaşamı sürdürmek için takdir edilecek bir azimle mücadele eden Osman Evcan, bu yıl da yine açlık grevi yapmak zorunda kaldı. Hapishane yönetiminin daha önce kabul ettiği koşullardan geri adım atması nedeniyle 39 gün boyunca açlık grevi yapan Evcan, çeşitli dernek yöneticileri ile milletvekillerinin savcı ve hapishane yönetimiyle görüşmesi sonucunda, vegan yiyeceğe ulaşımının önündeki engellerin tekrar kaldırılmasını sağladı. Her kurum, ister barınak olsun ister yurt ya da hapishane olsun, kendisine teslim edilen insan ve hayvanlara eziyet etmeden onların yaşamlarını sürdürmelerini sağlamakla yükümlüdür. Felsefi / politik nedenlerle hayvan ve hayvansal ürün yemeyi reddeden bir tutsağın yaşamını sürdürmesi için gereken yiyeceklere ulaşmasının engellenmesi hiçbir şekilde kabul edilemez. Her mahkum, açlık grevi yapmasına gerek kalmadan bu hakka baştan sahip olmalıdır!

DÜNYADA HAYVAN HAKLARI

Hukuksal Gelişmeler

2015’te Türkiye’de hayvan hakları alanında bunlar olurken dünyada neler yaşandı? En önemli gelişmelerden birisi, çeşitli ülkeler tarafından hayvanların “duyarlı canlı” statüsünün kabul edilmesiydi. 2012’de Cambridge Bilinç Deklarasyonu ile tartışmasız şekilde bilimsel olarak da ortaya konulan bu durumu yasa ile kabul eden ülkelerden birisi Yeni Zelanda oldu. Bu yıl çıkan “Hayvan Refahı Yasası”na göre sadece şempanze, orangutan ya da yunus balıklarının değil, tüm hayvanların insanlar gibi duyguları olan, acıyı ve üzüntüyü yaşayabilen duyarlı canlılar olduğu yasa ile vurgulandı. Bunun en yalın anlamı, hayvanların değişen toplumsal statüsünün insanların gözünde değiştiğidir.

Aynı gelişme, Quebec’te de yaşandı ve kabul edilen yasaya göre hayvanların artık “mal” değil, biyolojik ihtiyaçları olan “duyarlı canlı” olduğu açıklandı. Evcilleştirilmiş hayvanlarla birlikte, çiftlik hayvanları ve yabani hayvanları da kapsayan yasaya göre, hayvanlara eziyet edenlere 250 bin dolara kadar para ve hapis cezası verilecek. Hayvanların “eşya” değil yaşayan “duyarlı canlı” olduğunu kabul etmek, Fransız parlamentosunun 200 yılını aldı ama sonunda bu yıl onlar da Napolyon döneminden kalma 1804 tarihli yasayı değiştirerek hayvanların yeni toplumsal statüsünü kabul etti.

Şempanzeler için “habeas corpus” kararı

2015’te hayvanların toplumsal statüsü konusunda bir New York mahkemesinde görülen davada dünyada bir ilk yaşandı ve yargıç iki şempanzeyi yasal kişilik saydı. Hayvanların insan olmayan duyarlı kişiler olarak tanınması için mücadele eden The Nonhuman Rights Project adlı örgüt, Stony Brook Üniversitesi’nde deney için tutsak edilen iki şempanzenin bir hayvan çiftliğine transfer edilerek özgürlüklerinin verilmesi için dava açtı. Yargıcın şempanzeler için “habeas corpus” kararı vermesi yani şempanzelerin bir gününü mahkemede geçirmesini talep etmesi, tarihte bir ilk oldu. Bu kararıyla şempanzelerin de birer yasal kişilik olduğunu kabul eden yargıç, daha sonraki duruşmada şempanzelerin yasalar tarafından hâlâ “mal” olarak görüldüğünü, bir gün yasal haklarına kavuşabileceklerini ama mahkemelerin bu tür değişiklikleri hızlı benimseyemediğini belirtti.  Dava kazanılmasa bile habeas corpus kararı, hayvanların meta olmadığı yönündeki argümanı, gelecekteki mücadele için tartışmasız bir şekilde güçlendirdi.

Hayvan tutsaklığına karşı kararlar arttı

Buenos Aires’te bir hayvanat bahçesinde 20 yıldır tutsak edilen Sandra adlı orangutanın hikayesi de hayvanların toplumsal statüsü açısından son derece önemli bir sonuca yol açtı. Sandra’nın serbest bırakılması için mücadele eden hayvan hakları savunucuları, Arjantin’de ilk defa bir yargıcın Sandra’nın temel haklara sahip olduğu ve tutsak edilemeyeceğine karar vermesi sonucunda zafer elde ettiler. Şüphesiz bu, binlerce davada örnek teşkil edecek.

“Hayvanlar doğaya aittir, tutsak edilemez” sloganı, 2015’e damgasını vuran sloganlardan biriydi gerçekten. Amerika’da yıllardır orkaları sömürerek gerçekleştirdiği şovları sonlandırması için yoğun bir şekilde protesto edilen Seaworld, satış rakamlarında % 84 azalma olunca, şovu bitirip koruma amaçlı bir bilgilendirici etkinlik yapacağını duyurdu. Hawai, egzotik hayvanların sirkte kullanılmasını yasaklayan ilk eyalet oldu. Ancak devlete ait hayvanat bahçeleri, ticari TV ve film çekimlerini bunun dışında tutan yasa, büyük bir eksiklik içeriyor. Hollanda da sirklere yeni düzenleme getiren ülkelerden biriydi. Aslan, ayı, fil ve zürafa gibi vahşi hayvanların sirklerde kullanılması yasaklandı.

Bütün bu örneklerin gösterdiği gibi, hayvanların insan eğlencesi için sömürülmesine, esir edilerek zulmedilmesine karşı tüm dünyada artık daha güçlü bir ses çıkıyor diyebiliriz. Bu tür örneklerin gelecek dönemde diğer ülkelere de örnek oluşturacağından eminim.

Aslan Cecil Olayı

2015’te hayvan hakları denilince akla ilk gelen olaylardan birisi, Zimbabwe Ulusal Parkı’nın ünlü aslanı Cecil’in Amerikalı bir turist tarafından avlanarak öldürülmesi. Olay ortaya çıkar çıkmaz, tüm dünyada büyük bir tepkiye yol açtı. 13 yaşındaki aslanı öldüren diş doktoru Walter James Palmer, özür mektubu yayınlayıp “Yerel profesyonel rehberlerimin yasal av bilgisine güvenmiştim," diyerek yargılanmadan işine geri dönerken, rehberlerinden birisi suçlu bulundu. Avlanma gibi ilkel bir geleneğin hâlâ var olabilmesi ve “spor” diye adlandırılabilmesi yeterince anormal değilmiş gibi, Palmer’a tepki gösterenlerin çoğu da günlük yaşantılarında endüstriyel hayvan katliamına destek verenlerden oluşuyordu. “Aslan Cecil’i afiyetle yenen bir kuzudan ayıran neydi?” Bir aslanın canının alınması her ülkeden insanda bu kadar büyük öfke yaratabiliyorsa, neden bir kuzu ya da domuzun vahşice katli böylesine genel kabul görüyor? Aslan Cecil’in öldürülmesine elbette ben de herkes kadar üzüldüm ama bir etik vegan olarak bu soruları da sormam gerekir.

Walter James Palmer, elini kolunu sallaya sallaya gezinmeye devam etse de, Aslan Cecil olayının bazı somut sonuçları oldu. Amerika Balık ve Vahşi Yaşam Dairesi, Nesli Tükenen Türler Yasası’na göre, Orta ve Batı Afrika’daki aslanların soyu tükenenler arasına dahil edildiğini ve sınırlı durumlar dışında kafa, kuyruk ve derilerinin ithal edilmesinin yasaklandığını duyurdu. Bu karar, avcılar tarafından katledilen aslan sayısını düşürecektir kuşkusuz ama yine burada sormak zorunda olduğumuz soru şu: İnsanoğlu, korkakça eline silah alıp zevk için hayvan öldürmeyi bu yüzyılda neden tümüyle yasaklamıyor? Amerika neden av yoluyla elde edilen bütün hayvan başlarının ülkeye ithalini durdurmuyor da “bazı sınırlı durumlar”dan söz ediyor? Hiç kuşkusuz ki, insanoğlu duyarlı canlıların yaşam hakkını tanımadığı sürece cinayetlere bir kılıf bulunacaktır.

Nitekim Çin’de onbinlerce köpeğin kaltedildiği korkunç festivale isyan ederken, her gün mezabahalarda milyonlarca ineğin öldürülmesine sessiz kalmak da aynı tutarsızlığın sonucudur. Herkes, kendi kültürünü gerekçe göstererek hayvan öldürmeyi savunduğu sürece bu tür hayvan katliamlarının sona ermesi zor. Ancak bazen Nepal’de olduğu gibi duyarlı insanların önderliğinde değişim de gerçekleşebiliyor.

Gadhimai’de Artık Hayvan Katliamı Yapılmayacak!

2015’te hayvan hakları savunucularını sevindiren bir gelişme Nepal’de yaşandı. Çağlardan beri gelenek adı altında Gadhimai Festivali’nde sürdürülen dünyanın en büyük hayvan kurban etme bayramı, Gadhimai Temple Ortaklığı’nın aldığı kararla son buldu. Yapılan resmi açıklamada hayvan kurban etmeye son verildiği, 300 yıldır her beş yılda bir gerçekleştirilen festivalin 2019’da “yaşamın kutlaması” şeklinde gerçekleştirileceği ve artık değişim zamanının geldiği vurgulandı. Tapınağın Sekreteri Motilal Prasad, “Hayvanların bize çok benzediğinin farkına vardım. Bizimle aynı organları var ve aynı bizim çektiğimiz acıları çekiyorlar” diyerek hayvan katliamının durdurulmasının ardındaki nedenin etik olduğunu da vurguladı. Hayvan hakları örgütlerinin yıllardır yoğun bir çaba göstererek elde ettiği bu başarı, umut ve azimle değişimin sağlanabileceğine dair inancımızı güçlendirdi. Darısı Türkiye’nin başına diyeceğim ama sanatçı Leman Sam Kurban Bayramı sırasında attığı bir tweet’te hayvan katliamına karşı duygularını dile getirdiği için hapis istemiyle hâlâ yargılanıyor... 

Hayvan Hakları Savunucuları Terörist Değildir!

Bu yıl Amerika’da yaşanan bir olay, hayvan hakları eylemcilerini terörist olarak değerlendiren yasanın yeniden gündeme gelmesine neden oldu. 2006’da ilaç, kürk ve tarım endüstrilerinin yoğun lobi baskısı altında George W. Bush’un imzaladığı Ticari Hayvan Teşebbüsleri Terörizm Yasası ‘na göre (The Animal Enterprise Terrorism Act -AETA) bir ticari hayvan teşebbüsünün malına zarar veren ve bu eylemi telefon ya da interneti kullanarak yayan herkes, olayda şiddet olmasa da terörizm ile suçlanabiliyor. Orta Amerika’daki bir kürk fabrikasına girip 2000 kadar vizon ve tilkiyi kurtararak duvara “Özgürlük Sevgidir” yazan  Kevin Johnson ve Tyler Lang adlı iki genç de, bu suçla yargılandı. Aynı sekilde 6000 vizonu özgürleştiren Joseph Brian Buddenberg ve Nicole Juanita Kissane de, FBI ajanları tarafından yakalanarak terörizm ile suçlandı.

Açıkça görüldüğü gibi, yasalarında hayvanları “mal”, şirketleri insan gibi bir “birey” olarak gören Amerika, bu örnekte de gerçekte duyarlı birer canlı olan hayvanların yerine yine malı koruyor ve şiddet uygulamadan duyarlı canlıları kurtaran aktivistlere terörist diyor! Bu anlayış değişmediği ve hayvanların yaşam hakkı kabul edilmediği sürece bunun gibi saçmalıkların devam etmesi kaçınılmaz görünüyor.

Tam bu noktada Hayvan Kurtuluş Cephesi ALF’nin eylemlerinin önemine de değinmek isterim. Bu eylemler, çeşitli tesis ve fabrikalarda esir edilip sömürülen, işkence edilen hayvanların kurtarılması açısından son derece önemli. Tahakküme son vermek için yola çıkan ALF; hiyerarşik olmayan bir yapı içinde örgütlü. 2015’te de dünyanın farklı kentlerinde özgürlüğüne kavuşturdukları hayvanlarla hepimize umut verdiler!

DÜNYADA VEGANLIK

2015, dünyada veganlığın en çok konuşulup merak edildiği yıl oldu. Sadece beslenme bakımından değil, hayvan hakları açısından da vegan kavramı çok sık gündeme geldi. Çevresel faktörler, iklim değişikliği, toprak kaybı ve California’daki susuzluğun çok ciddi boyutlara ulaşması, gözleri küresel iklim değişikliğine çevirdi. Bunun sonucu olarak da, dünyada en çok sera gazı salımından sorumlu olan endüstriyel hayvancılık mikroskop altına alındı. Her ne kadar iklim değişikliği üzerine kitap yazan Naomi Klein gibi gazeteciler dile getirmekten çekinse de, bu gerçek, Birleşmiş Milletler’in açıkladığı raporla da belgelenmişti. Paris İklim Değişikliği Zirvesi’nde hayvancılığın doğaya verdiği zarar istenilen ölçüde dile getirilmedi ama yapılan protestolarda bu net olarak vurgulandı.

İşlenmiş et ve kanser ilişkisi

Dünya Sağlık Örgütü’nün bir rapor yayınlayıp işlenmiş eti 1 numaralı kanser yapıcılar listesine eklemesi, kanser ile et arasındaki bilinen ilişkiye yeni ve güçlü bir kanıt oluşturdu. Bu bilimsel açıklamalar, ülkemizde şu ana kadar belirgin bir sonuç yaratmadı ama dünyada etkili yankıları oldu.

Vegan ürün seçenekleri, 2015’te giderek piyasada daha fazla yer almaya başladı. Hiçbir hayvan dokusu içermeyen bitkisel bazlı et dokusu geliştirilirken, yine bitki bazlı vegan yumurta üretildi. Artık “Vegan olamam; çünkü peynirsiz, sütsüz, yumurtasız yapamam,” diyenlerin artık hiçbir gerekçesi kalmadı. Teknolojik ilerlemenin gelecek yıllarda yeni alternatifler yaratmaya devam edeceğini görmek için dahi olmak gerekmiyor. Bill Gates, Biz Stone gibi iş adamları ve Silikon Vadisi’ndeki yatırımcıların da geleceğin vegan olduğunu, insanlığın üzerinde yaşadığı gezegeni korumak için bu yönde bir değişime zorunlu olduğunu söylemeleri ve yatırımlarını bu projelere yapmaları boşuna değil.

Vegan Mayonezin Hukuk Savaşı

Elbette hayvansal ürün üreten firma sahipleri de direnecek bu gelişime ama ben dünyanın bugün içinde bulunduğu durumu bir bütün olarak değerlendirdiğimde, bu değişimi durdurmanın olanaklı olmadığını düşünüyorum. Buna verilebilecek iyi bir örnek mayonez konusunda yaşandı. Hampton Creek firması, “Just Mayo” adını verdiği yumurtasız bir mayonez üretip piyasaya sürünce Unilever firması tarafından yanıltıcı etiket suçlamasıyla dava edildi; içinde yumurta olmadığı için ürüne mayonez denemezmiş... Asıl mesele, yumurtasız mayonezin çok daha ucuza mal olması ve fiyatları düşürmesi. Daha sonra işin içine Amerikan Yumurta Konseyi de girince işler iyice karıştı. Konsey Başkanı’nın gönderdiği e-postalar yoluyla Whole Foods’un Just Mayo satmasını engellemeye çalıştığı belgelendi ve sonunda Başkan istifa etmek zorunda kaldı.

Sonuçta insanların ve hayvanların yararına olanı değil, belli endüstrilerin çıkarına olanı korumak için örgütlenen kapitalist sistem, ortaya çıkan gerçeklerden rahatsız oluyor. Et, süt ve yumurta endüstrilerinin kodamanları, yeni sağlıklı seçeneklerin piyasaya girmesinden hiç hoşlanmıyor. Bu durum, yiyecekle de sınırlı kalmıyor. Hayvanları sömüren her endüstri için geçerli. Ancak Bilgi Çağı’nda, teknolojinin büyük bir hızla geliştiği bir dönemde, eski sömürü düzenini sürdürmek artık eskisi kadar kolay olmayacak! Hayvancılık endüstrisinin çevreye ve insana verdiği zarar farklı yönleriyle açığa çıkarılırken, hayvan sömürüsünün etik sorgulaması da daha fazla duyarlı insan tarafından yapılacak.

Hem dünya hem de Türkiye ölçeğinde hayvan hakları ve veganizm konusunda atılması gereken çok adım var. Hayvan hakları, 21. yüzyılın en önemli sosyal adalet mücadelesi ve bu mücadele gelecek yıllarda yoğunlaşarak devam edecek. Bunu sürdürürken, hiç yılmadan hayvanların yaşam hakkını her koşulda savunmaya ve vegan yaşamın kazanımlarını çevremizle paylaşmaya devam edeceğiz.

(2015 yılında hayvan hakları ve veganizm alanında yaşanan gelişmeleri değerlendiren makalem, ilk olarak Dag Medya'da yayınlandı. http://dagmedya.net/2015/12/28/zulal-kalkandelen-hayvan-haklari-ve-veganizm-acisindan-2015-yilini-yazdi)

30.4.2015

11 Nisan'da Defne Koryürek'in İMC TV'de hazırlayıp sunduğu Ne Yiyorsak Oyuz adlı programında veganlık hakkında söyleşmiştik. O programın kaydı.


Ne Yiyorsak Oyuz (11 Nisan 2015) paylaşan: imctv

ŞERİATIN GÖLGESİNDE KADIN*

(* Cumhuriyet gazetesinde 24-28 Şubat 2009 tarihlerinde yayınlanan Şeriatın Gölgesinde adlı yazı dizimi bloguma da koyuyorum. Gazetenin internet sitesinden kaldırılmış; belki buradan ilgililere ulaşır. O zamandan bu zamana yazı dizisinde ele alınan ülkelerde birtakım ufak değişiklikler olmuş olabilir ama sonuç olarak aşağıda anlatılan örneklerde şeriatın kadına bakış açısı sergilenmektedir ve o bakış açısı yüzyıllardır değişmedi.)

Kadın-erkek eşitsizliği, içinde bulunduğumuz 21. yüzyılda, hâlâ insanoğlunun en önemli sorunlarından birisi. Kadınların toplumsal yaşama eşit bir şekilde katılma mücadelesi, yüzyıllardır sürüyor. 

Ne var ki, bu mücadele, bugünün ileri Batı demokrasilerinde bile ancak 19. yüzyıl ortalarına doğru başlayabildi. 8 Mart 1857 tarihinde, Amerika’da dokuma işçisi kadınlar, ayrımcılığa ve insanlık dışı çalışma koşullarına isyan etti. Aradan 53 yıl geçtikten sonra, 1910 yılında 2. Enternasyonel Kadınlar Konferansı’nda Alman delege Clara Zetkin’in önerisiyle, 8 Mart, Dünya Emekçi Kadınlar Günü ilân edildi.

1977 yılında da, Birleşmiş Milletler, bu günü, Dünya Kadın Hakları ve Uluslararası Barış Günü olarak kabul etti. Burada “Uluslararası Barış Günü” ifadesi önemlidir. Çünkü çok açıktır ki, dünya nüfusunun yarısını oluşturan kadınlara eşit haklar verilmedikçe, dünyada barışın sağlanması olanaklı değildir.

Her yıl 8 Mart geldiğinde, kadınların içinde bulunduğu koşullara ışık tutuyor medya organları... Ve araştırmalar da gösteriyor ki, dünya üzerinde kadınların en kötü koşullar altında yaşadığı ülkeler, Ortadoğu, Güney Asya ve Afrika’daki İslam coğrafyasında toplanmış durumda.

Bu bölgelerde şeriatla yönetilen ülkelerde, kadınların sosyo-ekonomik, yasal ve siyasi haklar bakımından ikinci sınıf vatandaş konumuna itildikleri bir gerçektir.

Bunun nedenlerine baktığımızda, bu ülkelerle ilgili bazı önemli hususlar çıkıyor karşımıza:

1-Bu ülkelerin anayasalarında, “Kadınla erkek yasalar önünde eşit haklara sahiptir,” hükmü yer alsa bile, sonuç olarak o yasaların mutlaka şeriatla uygunluğu arandığından, uygulamada bu eşitliği gerçekleştirme olanağı yok.

2-Toplumda egemen güç olan dini liderlerin fetvaları, bütün yasalardan daha güçlü bir etki yapıyor. 

3-Bu toplumlarda genel kabul gören anlayış, erkeklerin kadınlara göre daha üstün olduğu... Bunun sonucu olarak da, erkeğin birden fazla kadınla evlenebilmesi mümkün kılınıyor; mahkemelerde iki kadının tanıklığı bir erkeğinkine denk sayılıyor; erkek istediği zaman kadını boşayabilirken, kadının böyle bir hakkı bulunmuyor.

4-Erkek egemen toplum yapısı nedeniyle, kadınların görevi, evde kalıp kocasına hizmet etmek ve çocuklarına bakmak olarak algılanıyor. 

5-Bu ülkelerde, halkın çoğunluğun mezhebi, devletin resmi mezhebi olarak kabul ediliyor. Bu yüzden, devletin dinini İslam olarak açıklasalar da, aralarında uygulama bakımından farklılıklar görülüyor.

Örneğin, Afganistan’da yönetimi devralan mücahitler, ülkenin resmi mezhebini Hanefi olarak ilan etti. Aynı şekilde, 1979’da Humeyni Devrimi ile İran İslam Cumhuriyeti kurulunca, halkın % 90'ını Şiiler oluşturduğu için, Şiilik resmi mezhep haline geldi. Suudi Arabistan’da ise, kraliyet ailesinin desteklediği Vahabilik resmi ideoloji oldu.

Bu nedenle de, örneğin İran’da kadın otobüs şoförü olabilirken, şeriatın en katı şekilde uygulandığı Vahabilik yüzünden Suudi Arabistan’da kadınların araba kullanması bile yasaktır.

Bu yazı dizisinde, dünyada kadın hakları mücadelesinin başladığı tarihten bir buçuk yüzyıl sonra, İslam devletlerinde yaşayan kadınların içinde bulunduğu koşulları ortaya koymak istedik. Dileriz, 21. yüzyılda din adına kadınlara karşı yapılan çağdışı ayrımcılık ve baskı, artık sona erer...

AFGANİSTAN

TALİBAN VE SONRASINDA AFGAN KADINI

Afganistan'da 1992'de iktidara köktendincilerin gelmesiyle, kadınların sahip olduğu sosyal, ekonomik ve kültürel haklar bakımından çok daha geriye gidilen bir dönem başladı. Sonrasında ise, 1996-2001 arasında iktidarda kalan aşırı dinci Taliban döneminde kadınlar tarihinin en kötü günlerini yaşadı. 

Kelime anlamı, “İslam öğrencileri” olan bu grup, şeriat okullarından yetişen ve mülteci kamplarında toplanan askerlerden oluşuyordu. 

Ülkeyi şeriatla yönettikleri dönemde, Afganistan özellikle kadınlara uygulanan akıl almaz baskılara sahne oldu. 

Kız öğrencilerin okula gitmesi ve kadınların çalışması yasaklandı.

Hiçbir kadın yanında erkek olmadan evden çıkamıyor, erkek doktora muayene olamıyor, hatta erkek bir doktorun olduğu bir ekip tarafından ameliyat edilemiyordu.

Tüm kadınlar, başlarından ayak uçlarına kadar bedenlerini bütünüyle örten burka giymek ve gözlerini de kapamak zorundaydı.

Mesleği doktorluk ya da öğretmenlik olan kadınlar, artık mesleklerini yapamaz hale geldiklerinden, dilencilikle ya da bedenlerini satarak hayatlarını sürdürmek durumunda kaldı.

Evlerin camlarından kadınların görünmemesi için camların karartılması ya da siyaha boyanması şart koşuldu.

Sokakta uygunsuz davranan kadınları cezalandırmak için din polisleri görevlendirildi. Sokakta herkesin önünde coplanıp dövüldü kadınlar...

Taliban yönetiminin 2001’in sonlarında Amerikan ve NATO güçleri tarafından iktidardan indirilmesinden sonra, Afgan kadınlar için bir umut doğmuştu.

2004’te kabul edilen Afgan anayasası,  “Afgan vatandaşlarının- kadın ya da erkek- yasalar önünde eşit hakları ve yükümlülükleri vardır,” maddesine yer veriyor. Fakat aynı zamanda, devletin dininin İslam olduğunu ve hiçbir yasanın İslam inanç ve pratiklerine karşı olamayacağını da hükme bağlıyor.

Doğrudan şeriat hukuku anılmasa da, yasaların yetersiz kaldığı durumlarda mahkemelerin Hanefi fıkhından faydalanmasına izin veriyor. Hanefi fıkhı, İslam dininde Sünni mezhebinin takip ettiği dört büyük fıkıh mezhebinden birisi. 

Sonuç olarak, anayasada sözü edilen "eşitliğin" gerçek anlamda uygulanmadığı ortaya çıkıyor. Çünkü esas olarak, bütün yasaların şeriata uygunluğu aranıyor.

Taliban'ın iktidardan indirilmesinden sonra, ülkenin bazı bölgelerinde kadınların bir nebze de olsa nefes aldığı söylense bile, büyük kesiminde hâlâ eski koşullar geçerli. 

Şu andaki devlet başkanı Karzai'nin çevresine "ılımlı Taliban" denilen birtakım grupları topladığı ve bunların kadınlara bakışının da çok farklı olmadığı belirtiliyor. 

Afganistan’da yaşayan kadınlarla ilgili bazı gerçekler:

(Kaynak: Birleşmiş Milletler İnsani İlişkiler Koordinasyon Ofisi’ne bağlı IRIN- Integrated Regional Information Networks-Bölgesel Bilgi Ağı Birimi- ve BM Küresel Kadın Fonu.)

-Birleşmiş Milletler Kadınlar Kalkınma Fonu'na (UNIFEM) göre, Afgan kadınlarının yaklaşık yüzde 90’ı okuma yazma bilmiyor.

-Kız çocuklarının yalnızca yüzde 30’u eğitim alabiliyor. Eğitim alamayan kız çocuklarının oranı, güneydeki Urozgan ve Zabul bölgelerinde yüzde 90’a kadar çıkıyor.

-Bir Afgan kadını başına 6.6 çocuk doğumu düşüyor; ki bu dünya ortalamasının iki buçuk katından da fazla.

-Kadınların sadece % 2’si doğum kontrolü uygulayabiliyor.

-Her 3 Afgan kadınından birisi, fiziksel, psikolojik ve cinsel şiddete maruz kalıyor.

-Afgan kadınlarının ortalama yaşam ömrü 44 yıl...

-Evliliklerin % 70-80’i çeşitli nedenlerle baskı altında gerçekleştiriliyor. Bu nedenler arasında, aile anlaşmazlıklarını çözmek ya da borç ödemek önde geliyor.

-Birçok erkeğin, ergenlik öncesi yaşta birden fazla eşi var.

-Kız çocuklarının yüzde 57’si 16 yaşından önce evlendiriliyor. Bir kız çocuğunun 16 yaşından önce evlendirilmesinin yasak olmasına karşın, bu tür evlilikler resmi kayıtlarda yer almadığından herhangi bir yaptırım uygulanamıyor.

-Dul kalan kadınlar, ölen kocalarının akrabalarıyla evlendiriliyor.

-Kuzey’deki Faryan bölgesinde, kadınların yüzde 80’i gündelik hayatlarında şiddet görüyor; sağlık, eğitim ve hukuk hizmetlerinden tümüyle yoksunlar.

-Tecavüz, yasalarda açık bir şekilde suç olarak tarif edilmiyor.

-Kadınların mülkiyet ve miras hakkı anayasal koruma altında değil. 

-Kabul dışında aşiretler tarafından kontrol edilen, dini liderlerin ve yerel kültürün gelenekleri geçerli olduğu bölgelerde, recm (taşlanarak idam edilme) uygulanıyor. 

"Fahişe" Diye Aşağılanan Meclis Üyeleri...

Bugün artık Afgan kadınlarının çalışması yasak değil; hükümet tarafından burka giymeye zorlanmıyorlar; bazı devlet görevlerine atanan kadınlar, hatta bakanlık yapanlar var. 32 yıllık aradan sonra 2005’te tekrar açılan Afgan Halk Meclisi’nde her vilayetten en az iki kadın bulunması ve böylece parlamentonun 250 kişilik alt kanadında kadınlara yüzde 25’lik bir temsil sağlanması kuralı getirildi. 

Ayrıca, parlamentonun üst kanadı 102 üyeli Yaşlılar Meclisi’ne (Meshrano Jirga) devlet başkanı tarafından atanacak 34 üyenin yarısının kadın olması zorunlu kılındı.

Bu yasa, Afgan kadınları için siyasi katılım yönünde önemli bir adım olsa da, kadın hakları için mücadele eden örgütlere göre, bu meclislerde yer alan ve çoğunluğu oluşturan erkekler, ağırlıklı olarak, kadın-erkek eşitliğine karşı... 

Bu yüzden de, meclise girmeyi başaran kadınların konuşma hakkı göz ardı ediliyor, sürekli hakarete uğruyorlar ve “eşitlik” ifadesi yine kağıt üzerinde kalıyor. 

2005’te başkanlık için yarışan ilk Afgan kadın Dr. Masooda Jalal’in ölüm tehditleri alması ise hafızalarımızda. “Savaş lordlarının iltimas geçtiği birkaç kadına hükümette resmi görev verdiler ve bunun ülkede 'kadınların özgürleştirilmesi'nin sembolü olduğunu ilan ettiler” diyen Jalal, Afganistan’da kadınlar üzerindeki baskının sürdüğünü söylüyor. 

Mecliste kadın haklarından söz etmek isteyince, erkek vekillerce “fahişe”, “komünist” denilerek kovulan Jalal, Taliban tehdidi altında her gece başka bir evde kalarak hayatını sürdürmeye çalışıyor... 

Geçen yıl yaptığı konuşmalardan dolayı, Afganistan Meclisi’nin ihraç ettiği Ferah Eyaleti Milletvekili Malalai Joya’nın söyledikleri de Jalal’i doğruluyor:

"Bu ülkeyi yönetenler biliyorlar ki, kadınlar, bir toplumun yarısını oluşturuyor. Eğer toplumun yarısı bilinçlenirse, bunlar yöneticilik yapamaz. Yani kendilerinin yok olmasını bunların bilinçlenmesinde görüyorlar. Parlamentodaki temsile gelince, oradaki hanım vekiller meclisin şenliği için bulunuyor ve kadınların haklarını savunan kişiler ya da hanımlar çok az, parmak sayısını geçmez. Özgürlüğün ve demokrasinin olması için, güvenliğin ve emniyetin olması gerekiyor.”  

Bu yıl devlet başkanlığı seçimlerini yapacak olan Afganistan’da muhafazakar kesimin son girişimlerinden birisi ise, Taliban dönemini anımsatan bir yasa tasarısı hazırlamak oldu. 

Tasarıda, Afgan kadınlarının makyaj yapmasının, kamuya açık yerlerde dans etmesinin ve kadınlarla erkeklerin topluma açık yerlerde yalnız başlarına konuşmasının yasaklanması önerildi. 

Bunun üzerine Kadın İşlerinden Sorumlu Bakan Yardımcısı Necibe Şerif, durumu en açık şekilde şöyle anlattı: “Halkı din yoluyla kontrol atına almak istiyorlar.”

Birleşmiş Milletler’in açıkladığı verilere göre, seçimlerde oy kullanacak 1.2 milyon Afgan seçmenin sadece yüzde 27’sinin kadın oluşu da, kadının bu ülkedeki siyasi katılımının ölçüsünü ortaya seriyor.

Taliban Yeniden Güç Topluyor...

Medyaya yansıyan haberlere bakınca, Jalal ve Joya’nın haklılığı net bir şekilde ortaya çıkıyor. Afganistan’da kadınlara yeniden verildiği söylenen okuma ve çalışma hakkının daha çok başkent Kabul’de geçerli olduğu, diğer bölgelerde ve özellikle kırsal alanda Taliban etkisinin yoğun şekilde hissedildiği görülüyor.

Afganistan'da kadınların çoğu, hâlâ korkudan burka giymeye devam ederken, tecavüz ve erken yaşta evliliklerde yeniden artışlar gözleniyor.

Devrimci Afgan Kadınları Birliği (RAWA), 18 yaşın altındaki kızlara yönelik tecavüz olaylarının yeniden artışa geçtiğini ve devletin buna karşı caydırıcı yasal yaptırım uygulama gücünden yoksun olduğunu bildiriyor. 

Birçok ailede kadınların sosyal hayata katılımı engelleniyor, eğitim almaları yasaklanıyor ve çok sayıda kız çocuk denecek yaşta evlendiriliyor. Toplum tarafından dayatılan bu uygulamalara karşı gelenlerin maruz kaldığı muamele ise içler acısı.

Afganistan Bağımsız İnsan Hakları Komisyonu’nun verdiği bilgiye göre, 2006 yılında 1650’den fazla kadına yönelik şiddet olayı saptandı. Bunların 550’si dayak vakası. 120’den fazla sayıda kadın, gördüğü işkenceye dayanamayıp, ya kendini yaktı ya da ilaç içerek intihara kalkıştı...

Afgan halkını tamamen sindiren korkunun yenilmesi için, kamuoyu önderlerinin ve özellikle halk üzerinde büyük etkisi olan dini liderlerin yardımı gerekiyor. Ama bu konudaki çabaların önü de, yine Taliban tarafından tıkanıyor. Karzai hükümetine destek veren imamlar birer birer öldürülüyor. 

UNICEF’e göre her yıl 17.000 kadının doğumla ilgili sorunlar nedeniyle yaşamını kaybettiği Afganistan’da, halka aile planlaması yöntemlerine başvurmalarını ve erken yaşta evliliklerden sakınmalarını öğütleyen dini liderler Taliban tarafından katlediliyor.

ÖLÜMÜNE OKUMAK...

Tarih 12 Kasım 2008...

Afganistan’ın güneyinde Kandahar bölgesi.

Nazo Ana Kız Lisesi’ne devam eden öğrenciler, her sabah olduğu gibi İslami giyim kurallarına uygun formalarını giymiş okula yürürken birden yanlarında motosikletli adamlar belirdi... 

Kızların başlarındaki örtüyü çekip çıkaran adamlar, ellerindeki şişelerle yüzlerine asit fırlattı..

11 kız öğrencinin ve 4 kadın öğretmenin ağır yaralandığı olayda, bir öğrenci görme yeteneğini kaybetti.

Dehşete kapılan öğrenciler, korkuyla evlerine kaçarken, dersler iptal edildi...

Olaydan günler sonra tutuklanan saldırganların şeriatçı Taliban militanı oldukları açıklandı.

1300 öğrencinin okuduğu okulda, olayın ertesinde derse gelen öğrenci sayısı yalnızca 35’ti. 

Taliban örgütü amacına ermiş, aileleri korkutarak kızlarını okula göndermelerini engellemişti.

***

Kandahar, Afganistan’da 2001’e kadar iktidarda kalan aşırı İslamcı Taliban rejiminin en güçlü olduğu yerlerden birisi. Bu yönetim sırasında kız öğrencilerin okula gitmesi yasaklanmış, kadınlar üzerindeki baskı iyice artmıştı. Uygulamalarını devam ettirmek için her yolu deneyen Taliban militanları, bugün yine kasaba ve köylerde geceyarısı bildiriler dağıtarak, aileleri kızlarını okula göndermemeleri için uyarıyor.

Taliban liderleri, bir yandan da, eğitime karşı olmadıklarını, asıl isteklerinin öğrencilerin güney bölgesindeki eyaletlerde açılan Taliban okullarına gitmesi olduğunu söylüyor. Çünkü açıkça, “Şeriat eğitimi istiyoruz,” diyorlar.

Afganistan Milli Eğitim Bakanlığı’nın verdiği bilgilere göre, bugüne kadar 120’den fazla okula saldırıda bulunuldu; kimisi yakıldı, kimisi bombalandı... 600 kadar okul da güvenlik nedeniyle kapatıldı. Bu saldırıların önemli bir kısmı, Taliban’ın güçlü olduğu Kandahar, Paktika ve Logar gibi güney ve doğu bölgelerinde yoğunlaşıyor.

Karzai hükümeti, saldırıları kınıyor ama olayların önüne geçmekte yetersiz kalıyor. 

2005 yılında UNICEF’in desteği ile ülke çapında kız öğrencilerin okula gönderilmesine yönelik bir kampanya başlatılsa da, Taliban’ın estirdiği korku dalgası herkesi sindirmiş. Bu durumda anne ve babalar çaresiz. Çocuklarının kendileri gibi eğitimsiz kalmasını istemeyenler bile, canları tehlikede olduğu için Taliban baskısına boyun eğmek zorunda kalıyor.

Bununla birlikte, Afgan kızların eğitimden yoksun kalmalarının tek nedeni, Taliban’ın okul saldırıları değil... Kimileri toplumda kadınlara yönelik uygulanan ayrımcılık yüzünden, kimileri de erken yaşta evlendirildikleri için okuyamıyor.

Afganistan toplumunda yaygın olan görüşe göre, bir kız çocuğunun ilkokuldan sonra, özellikle buluğa erdiği yaşlarda, eğitime devam etmesi uygun bulunmuyor. Çünkü artık o yaşa gelmiş bir kızın, okuma ya da çalışma amaçlı da olsa, ev dışına çıkmaması gerektiğine inanılıyor.

UNICEF’e göre, 11 yaşın altındaki kız çocuklarının yüzde 60’ı (yaklaşık 1 milyon kız çocuğu) okula gitmiyor. Aşırı tutucu Afgan toplumundaki bu inancı kırmak hiç kolay değil. Şu anda görevde olan Afgan hükümeti, bu konuda bazı çalışmalar yürütüyor. Bu amaçla, 2006 yılında Londra’da uluslararası organizasyonlarla bir araya gelip ülkenin 2010 yılının sonuna kadar ulaşmak istediği hedefleri belirlediler.

Bunlardan birisi de, üniversitede okuyan kız öğrenci sayısını 35 bine çıkarmaktı. Afganistan Milli Eğitim Bakanlığı’na göre, bu sayı hâlâ 10 bin civarında. Çünkü 2001’de iktidardan indirilen Taliban, son dönemde yeniden güç toplayarak toplumda terör estirmeye devam ediyor. Bugün çok sayıda okul, Afgan kız çocuklarının okula devam etmesinin önüne geçmek için Taliban militanlarınca yakılıp yerle bir ediliyor. Okula gitmeye cesaret ettiği için zehirlenip öldürülen kız çocukları bile var. Ayrıca, eğitim konusundaki cinsiyet ayrımcılığına yönelik bir diğer durum da, kız ve erkek öğrencilerin ayrı sınıflarda eğitim görmesi. Bununla da yetinilmiyor; kız öğrencileri bayan öğretmenler eğitirken, erkeklere de erkek öğretmenler eğitim veriyor.

Bütün bu olayların açıkça ortaya koyduğu  gibi, Afganistan’da yaşayan bir kız çocuğu için okumak, ölümüne okumak anlamına geliyor. Bir kız çocuğunun okuyabilmesi için, birçok engeli aşması gerekiyor. Öncelikle ailesinin izni gerekli. Babası, ağabeyi ya da kocası izin vermiyorsa, zaten okuması olanaklı değil. Bu iznin alınması da yetmiyor. Bu defa bütün ailenin, topluma karşı çıkması, mahalle baskısını göğüslemesi gerekiyor. Ama o da yetmiyor... En zoru, Taliban terörüne direnmek.

Kandahar’daki saldırıda yaralananlardan, 17 yaşındaki Shamsia Husseini’nin söyledikleri bunu açıkça ortaya koyuyor. Yüzünden, boynundan ve gözünden yaralanmasına karşın okula gitmeyi sürdürüyor Shamsia... The New York Times’a verdiği röportajda, “Ailem ölecek olsam bile okumaya devam etmemi söyledi,” diyor.

Bu durumda, Afganistan’da kadının eğitimi konusunda yanıtlanması gereken sorular şunlardır: Kaç kişi okumak için ölüm tehlikesini göze alır? Bu tehlike durdurulmadığı sürece, okuyan kadın sayısı artar mı? 

PAKİSTAN

Kadınlar, Tecavüze Dava Açabilmek İçin 21. Yüzyılı Beklemek Zorunda Kaldı

Pakistan anayasası, “yasalar önünde bütün vatandaşların eşit olduğunu ve cinsiyet nedeniyle bir ayrım yapılamayacağını” hükme bağlıyor. Fakat yine aynı anayasaya göre, Pakistan bir İslam devleti. “Devletin dini İslam’dır” ve “Hiçbir yasa Kuran ve sünnete karşı olamaz” şeklindeki maddeler bulunuyor anayasa metninde. 

Pakistan nüfusunun yüzde 53’ünü oluşturan kadınların ekonomik ve sosyal durumu, mensup oldukları sınıfa ve yaşadıkları bölgeye göre (kentsel/ kırsal alan ayrımı) farklılıklar gösteriyor. Yine de erkeklerle kıyaslandığında, bir bütün olarak kadınlar, çok daha zor  koşullar altında ve eşitlikten yoksun olarak yaşıyor. 

Ataerkil toplum yapısının sonucu olarak, Pakistan’da kadınlar ve erkekler iki ayrı dünyada yaşıyor. Kadınlar, doğal mekanları olarak kabul edilen eve hapsedilirken, erkekler ev dışındaki dünyanın hakimi olarak görülüyor.

Son yıllarda teknolojinin gelişmesi ve ekonominin büyümesi nedeniyle, Pakistan hükümetinin kadını ekonomik ve sosyal hayata katma çabaları olsa da, bunlar büyük kentlerle sınırlı. Kadınların yüzde 70’inin yaşadığı kırsal alanlarda dinci aşiretler egemen. Bu yüzden, bu ülkenin büyük bir kesiminde yaşam kadınlar için dayanılmaz hale gelmiş durumda.

Özellikle Taliban’ın hüküm sürdüğü kırsal kesimlerde çocukların okula gönderilmediği, genç kızların para karşılığında başka ailelere satıldığı yolunda haberler sık sık basına yansıyor. Eğitimsizlik ve yoksulluğun getirdiği ağır koşullarda, kadınlar her türlü baskıya ve sömürüye maruz kalıyor.

Pakistan’da kadınlara yönelik şiddetin en yaygın olanı tecavüz. Pakistan İnsan Hakları Komisyonu’nun verdiği bilgilere göre, ülke her iki saatte bir kadın tecavüze uğruyor., her sekiz saatte bir de toplu tecavüz gerçekleşiyor... Ülkede bu suçun giderek yayılmasına neden olan faktörlerin başında ise, yakın tarihlere kadar tecavüz olaylarına şeriat yasalarının uygulanması geliyor...

General Ziya Ül Hak’ın 1979 yılında aşırı dincileri hoşnut etmek amacıyla çıkardığı “Hudood Ordinances” (Hudud Yasası) adı verilen yasa, tecavüzü dini bakımdan kadın adına bir utanç olarak değerlendirip, tecavüz eden bakımından suç olmaktan çıkaran bir anlayışa dayanıyordu. Buna göre, tecavüze uğrayan bir kadın ömrü boyunca utanç içinde yaşamaya mahkum kabul ediliyor, tecavüzü kanıtlamak için en az dört erkeğin tanıklığı gerekiyordu. Aksi halde tecavüze uğradığını iddia eden kadın zina yaptığını itiraf etmiş sayılarak ya hapse atılıyordu ya da kırbaç ve recm cezası uygulanıyordu. Tecavüzle suçlanan bir erkek, kadının yaşı ne olursa olsun, bunun mağdurun rızası ile gerçekleştiğini söyleyerek ceza almaktan kurtulabiliyordu. 

Hem tecavüz hem de eşi aldatmayı “zina” başlığı altında değerlendiren bu yasaya göre, her ikisi de yasadışı seksüel ilişki olarak görülüyordu. Bu nedenle de, tarafların rızası olsun ya da olmasın, evlilik dışı bütün cinsel ilişkiler ceza kapsamına giriyordu. Pakistan’da iki kez iktidara gelen ilk kadın Başbakan Benazir Bhutto’nun gücü de, Hudood yasasını değiştirmeye yetmedi. Muhafazakâr İslamcı kesimler Hudud Yasası’na, ’Kuran ile şeriat yasalarını temel aldığı’ için ’kutsal’ gözüyle bakıyordu. 

1999’da yönetime el koyan General Pervez Müşerref, kendisini ılımlı bir Müslüman olarak tanımlayıp, yasayı değiştireceğini söylese de önceleri bunu başaramadı. Ülkedeki aşırı dincilere göre, hiçbir parlamentonun dayanağını Kuran’dan alan bir yasayı kaldırma, değiştirme ya da herhangi bir eklemede bulunma hakkı yoktu.

Ama kadın hakları örgütlerinin ve uluslararası kamuoyunun yoğun baskısıyla, 2006 yılında Müşerref hükümeti, Kadınları Koruma Yasası çıkarmak durumunda kaldı. Yeni yasa, tecavüz ve zinayı şeriat kapsamından çıkararak medeni kanun kapsamına aldı. Ayrıca, tecavüz vakalarında DNA gibi bilimsel kanıtların soruşturmada kullanılmasına izin verilerek, dört erkek tanık bulma zorunluluğu kaldırıldı. 

Fakat bu değişikliklere karşın, İslamcı kesimlerden gelen yoğun muhalefet nedeniyle, evlilik dışı ilişkiler suç kapsamında kaldı. Yeni yasaya göre reşit olmayan bir kıza tecavüz etme suçundan yargılanmak için kızın yaşının 16 olmasını öngörüyor, şeriat yasası bunu ergenlik öncesi yaş olarak uyguluyordu.

Aşırı dinci gruplar, “İslama karşı” olarak niteledikleri bu yasayı şiddetle protesto ediyor. Bu protestolarının dayanağı ise, anayasada yer alan “Devletin dini İslam’dır” ve “Hiçbir yasa Kuran ve sünnete karşı olamaz” şeklindeki maddeler. Altı İslamcı partinin oluşturduğu ittifakın lideri Maulana Fazlur Rahman, bu yasayı “ülkede ahlaksızlığın bir habercisi” olarak niteledi.

Kadın hakları örgütleri, yeni yasayla bir adım atıldığını belirtirken, yapılanların kadının özgürleşmesi için yetersiz olduğunu da vurguluyor. Pakistan hapishanelerinde bugün hala Hudud Yasası yüzünden binlerce kadının yatıyor. Bunlar, hapishanedeki bütün kadınların yüzde 80’ini oluşturuyor. Çoğu kadının uğradığı tecavüzü polise bildirmekten çekindiği; çünkü yaygın olmasa da, karakolda da tecavüz vakalarının olduğu basına yansıyan haberler arasında.

Pakistan İnsan hakları Komisyonu, ülkede “suçluluğu kanıtlanana kadar suçsuzdur” ilkesinin, bir tek erkeklere uygulandığını; bir kadın söz konusu olduğunda ise, bunun “suçsuzluğu kanıtlanana kadar suçludur” şekline dönüştüğünü bildiriyor.

Üstelik halkın büyük kesiminin kent dışında, tutucu kırsal alanlarda yaşadığı bölgelerde kadınların maruz kaldığı sosyal baskı çok daha ağır. Toplumda tecavüze uğrayan kadına yönelik bakış açısı yüzünden, bir kadının başına gelenleri anlatıp dava açması büyük bir cesaret gerektiriyor. 

Para İçin Satılan Kız Çocukları!

Pakistan medeni yasasına göre evlenmek için en az 18 yaşında olmak gerekiyor, fakat özellikle kırsal alanlarda yaşayan kabileler ve aşiretlerde bugün de uygulanan şeriat yasalarına göre, kızların erken yaşta evlendirilmeleri çok yaygın. Aşiretler arasındaki kızların değiştirilmesi ya da belli bir para karşılığı satılması da sık görülen uygulamalardan... Aşiret liderleri ve aile reislerinin organize ettiği bu tür evliliklerde, genel olarak kızların rızası alınmıyor. 

Ağırlıklı olarak Pencap bölgesinde görülen uygulamalarda, kızlar, kabileler arası anlaşmazlıkları çözmek için zorla evlendiriliyor. Ya da aileler arasında kızların değişimi yapılıyor. Bir ailenin oğlunu diğer aileden bir kızla evlendirebilmesi için, aynı zamanda o aileye verebilecek bir kızlarının olması gerekiyor. Güney Pencap gibi merkezi otoriteden neredeyse bağımsız bir şekilde yaşayan ve adalet dağıtma işinin 'pançayat' adı verilen yerel heyetlere bırakıldığı bölgelerde, kadınların kurbanlık koyun gibi 'satılması' da oldukça yaygın. Panchayat, köy halkının saygı duyduğu genellikle beş ya da yedi üyeden oluşan yerel mahkeme niteliğindeki heyetlere deniyor. Bölgedeki kuvvetli aşiretlerin ve ailelerin temsilcilerinin yer aldığı bu heyetler, bireyler arasındaki anlaşmazlıkları kendi eski yerleşmiş geleneklerine göre çözüyor. Feodalitenin hüküm sürdüğü bu kırsal bölgelerde, kız çocuklarının satılması davalarının yasal mahkemeler yerine, hala bu heyetlerin önüne gittiği görülüyor. Kadınlar da yasal haklarını aramak yerine, feodal güçlerin ağırlığı altında ezilmeye devam ediyor.

Pakistan’ın büyük kesiminde hala görülen bu tür olayların son örneklerinden birisi, Ekim 2008’de Karachi’de yaşandı. Pakistan polisi, 4 yaşındaki bir kız çocuğu ile 7 yaşındaki bir erkek çocuğu için yapılan dini nikahı ihbar aldı. Bölgede oturanların şüphelenip şikayette bulunmaları üzerine eve baskın yapan polis, imamı nikahı kıymak üzereyken yakaladı. 4 yaşındaki kız, 6138 dolar karşılığında, babasının anlaşmazlığa düştüğü adamın oğluna veriliyordu.

Pakistan’ın Kuzey-Batı Yakası Sınır Bölgesi’nde (NWFP) etkisini artıran Taliban’ın, bu yıl başında yaptığı bir duyuruyla, ailelere evlenmemiş kızları varsa, camilere giderek bu konuda beyanatta bulunmaları ve kızlarını miltanlarla evlendirmeleri gerektiği söylendi. Aksi takdirde, kızların zorla evlendirilecekleri ve ailelerin çeşitli zorluklarla karşılaşacağı bildirildi.

Duyuruda ayrıca, evlerinden yanında erkek olmadan çıkan yedi yaşından büyük kız çocuklarının ve kadınların cezalandırılacağı, sokağa çıkan evli çiftlerin yanlarından evliliklerini kanıtlayan belgeyi bulundurmaları gerektiği söylendi. Bu tür duyuruları bölgede düzenli bir şekilde yapan Taliban, topluma korku salmaya devam ediyor. 

Örtünme ve Eğitim Konusundaki Baskılar

Kadınların yüzde 70’i köktendincilerin egemen olduğu kırsal alanlarda yaşıyor ve bunların yüzde 90’ı tarlada çalışıyor. Bu kesimlerdeki Taliban baskısı yüzünden kadınlar burka giymek zorunda. Kadınlar eve kapatılıyor, dayak, tecavüz ve asit saldırıları sık görülen vakalardan.

Özellikle kentler dışındaki köylerde, okula gittiği, çalıştığı ya da saçına toka taktığı için fiziksel saldırıya uğrayan kadınlar var. Taliban militanları, bu yılın ocak ayında, Swat Vadisi’nde yaşayan kadınların burka giymesini emrederek, kız çocuklarının okula gönderilmesini yasakladı. Peşavar’ın 150 km güneydoğusundaki bölgede 1.8 milyon insan yaşıyor. 

Son iki yılda Taliban’ın yuvalandığı yerlerden biri bu bölge. Tehrik-e-Taliban Pakistan’ın (TTP) bölgedeki liderlerinden Maulana Fazalullah, radyoda yaptığı konuşmada, kızların 15 Ocak’a kadar okuldan çekilmesi emrini vererek, aksi halde okulun bombalanacağı ve emre uymayanların öldürüleceğini, Afganistan’da yaptıkları gibi kızların yüzüne asit atacaklarını söylediği basına yansıdı. Kızların okula gitmesine değil, Batı eğitimine karşı olduklarını, amaçlarının İslami eğitim verilmesi olduğunu belirtti. Fazaullah’a göre, “Bir insan mühendis , öğretmen ya da doktor olmadan önce cihad için eğitilmeli.”

Bütün bu tehditlere karşın, bölge halkı ne polisin ne de askerin kendilerini koruduğunu belirtiyor. Geçen yıl 150’den fazla okulun yakılıp yıkıldığı ve 17.200 öğrencinin okulsuz kaldığı bildiriliyor. Okullarla birlikte, öğrencilerin doktor ya da öğretmen olma hayalleri de yıkılıyor...

Namus Cinayetleri

Kadınların bir mal gibi alınıp satıldığı erkek egemen kırsal bölgelerde, namus cinayetleri oldukça yaygın. Pakistan’da suç olarak kabul edilmesine karşın sık görülüyor. Polisin ve savcıların yeterli duyarlılığı göstermemesi, bu tür davaların önlenememesinin önemli bir nedeni. 2004 yılına kadar olan uygulamada, suçunun, cinayet kurbanının ailesiyle pazarlık edip bir para karşılığında aileyi şikayet etmekten vazgeçirmesi mümkündü. Bu tarihte çıkarılan yasayla bu eylem de suç kapsamına alındı. Fakat çoğu durumda, namus cinayetlerini işleyenlerin aile içinden olması, sorunu çözümsüz kılıyor.

Her yıl yüzlerce Pakistanlı kadın namus cinayetlerine kurban gidiyor ve çoğu polis raporlarına bile yansımayan bu olaylar nedeniyle suçlular cezasız kalıyor. Eğer bu tür olaylarda hak aramaya kalkanlar olursa, daha büyük şiddete maruz kalıyorlar. Namus cinayetlerindeki artışın kadın haklarındaki gelişmelere paralel olarak artışı da bunu doğruluyor. 

Pakistan’da teknolojinin gelişmesi ve ekonominin büyümesiyle, kadınların sosyal ve ekonomik hayata daha aktif olarak katılabileceği umudu taşınıyor. Hükümet bu konudaki çabalarına devam ediyor. Önemli devlet görevlerine kadınları atayarak gelişime destek verildiği görülse de, kısal alandaki durumun değişmesi kolay gözükmüyor.

SUUDİ ARABİSTAN

Monarşi ile yönetilen ve şeriatın hüküm sürdüğü Suudi Arabistan, dünyada kadınların en kötü koşullar içinde yaşadığı ülkelerin başında geliyor. Suudi ya da yabancı olsun, ülkede yaşayan her kadın “Ulema” denilen din bilginlerinin fetvalarına uygun yaşamak zorunda. 

Devlet tarafından oluşturulan bu din polisleri (Muttava), kadınları hayatın her alanında gölge gibi takip edip, şeriata uygun davranıp davranmadıklarını denetliyor. Esas adı “İyiliği Teşvik ve Kötülükten Men Komitesi” olan bu örgütte, yaklaşık 10 bin görevli yer alıyor. 500 merkeziyle ülkeyi bir ağ gibi saran din polisi, kurallara uymayanlara hapis cezasının yanında, dayak, kötü muamele, hapis, tecavüz, kırbaç ve recm (taşlayarak öldürme) vb. çağdışı cezalar da veriyor. 

Şeriat baskısı altında adeta bir köle gibi yaşamak zorunda kalan kadınların sosyal hayata katılımı yok denecek kadar az... Suudi Arabistan, 2001 yılında Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi’ni (CEDAW) imzalamış olsa da, kadınlar bu ülkede hala üçüncü sınıf vatandaş olarak, en temel haklarından yoksun bir halde yaşıyor.  Ülkede kadın nüfusun maruz kaldığı uygulamalar, bunu tartışmasız şekilde ortaya koyuyor. 

Suudi Arabistan’da Kadınlarla İlgili Gerçekler:

Hukuki Haklar:

-Mahkemelerde iki kadının tanıklığı bir erkeğinkine eşdeğer görülüyor.

-Kadınlar ancak erkek tanıkların bulunmadığı, kişisel davalarda tanıklık yapabiliyor.

-Soruşturmalarda kadınların tanık olarak dinlenilmemesine neden olan anlayış şu gerekçelere dayanıyor: Kadınlar duygularıyla hareket eder, bu nedenle tanıklıkları gerçekleri ortaya çıkarmayabilir. Sosyal hayata katılmadıkları için gördüklerini anlama yeteneğine sahip değildirler. Allah tarafından üstün yaratılan erkeklerin güdümünde olduklarından, çevrelerindeki erkeklerin kendilerine söylediğini tekrarlayacaklardır. Kadınlar unutkan olduklarından tanıklıkları güvenilir değildir.

-Bu anlayış yüzünden tecavüz olaylarında bile, çoğu zaman kadınların tanıklığı geçerli olmuyor.

-Kadınların oy kullanma hakkı yok.

-Kadınlar, kocalarının izni olmadan ayrı banka hesabı açamıyor. Yanlarında kocaları olmadan bankaya girmeleri de yasak. Ayrıca kadın müşterilerin işlemlerini yalnızca kadın görevliler yapabiliyor.

-Suudi kadınların çoğu, fotoğraf çektirmenin ulema tarafından günah ilan edilmesinden dolayı, hala kimlik kartına sahip değil.

Gündelik Hayat ve Sosyal Hayata Katılım:

-Kadınlar yasal olarak araba ya da bisiklet kullanamıyor.

-Din polisi korkusundan kendi mahallelerinde bile tek başlarına dolaşamayan kadınların Suudi Arabistan sınırları dışına çıkmak için kocalarından ya da babalarından izin almaları gerekiyor. Eğer bir kadın çocuklarıyla birlikte ülke dışına seyahate gitmek isterse, çocukların babasından yazılı izin almak zorunda.

-Uçağa binmelerine izin var ama havaalanına kadar bir şoförün bırakması şart koşuluyor.

-Bir kadının yanında kendisine eşlik eden erkek bir akrabası olmadan taksiye binmesi ahlaksızlık olarak görülüyor.

-Riyad, bir kadının otobüse binebildiği tek kent. Burada da otobüslerde kadın ve erkeklerin bölümleri ayrı. Kadınlar otobüse ayrı bir kapıdan binip, arkada kendilerine ayrılan yerde seyahat ediyor.

-Evlerin çoğunda kadın ve erkekler için ayrı girişler var.

-Kadınların bir restorana tek başlarına girmesine izin yok. Din adamları, kadınların aile restoranlarında yemek yemesinin haram olduğu inancında. Uluslararası zincirlere ait restoranlarda da kadınlar ve erkekler ayrı bölümlerde oturuyor.

-2008 öncesinde kadınların yanlarında kendilerine eşlik eden bir kadın yakını olmadan otellere girmesi yasaktı. 2008’de çıkan bir Kraliyet Emri’ne göre, kadınların otellere resmi kimlik kartları ile girmelerine izin verildi. Ancak otel görevlilerinin kadının otelde kalış süresinin en yakın polis karakoluna bildirilmesi şartı getirildi.

-Kadınlar, bir erkeğin izni olmadan tedavi için hastaneye gidemiyor. Ancak kadın doktorun olmadığı durumlarda, bir kadın erkek doktora muayene olabiliyor. Fakat bir kadın doktorun erkek hastayı muayene etmesi yasak.

-Dünyada olimpiyat oyunlarına kadın sporcu göndermeyen tek ülke.

Giyim:

-Hicaba uygun olarak siyah çarşaf giymek zorundalar. Bu da yetmiyor; peçe takıp, yalnızca gözlerini açıkta bırakacak şekilde örtmeleri gerekiyor. Eğer peçe ile gözleri açıkta bırakan kısım geniş olursa, bu aralığın transparan bir kumaş ile gölgelenmesi gerekiyor. Ayrıca erkeklerin dikkatini çekmemek için renkli çarşaf giymeleri de yasak.

-2008’de Suudi Arabistan’ın önde gelen din adamı Şeyh Habadan, “İki göz erkekleri baştan çıkarıyor,” diyerek, peçenin yalnızca tek bir gözü açıkta bırakması ve kadınların göz makyajı yapmaması gerektiğini söyledi.

Eğitim:

-Kadınlar üniversiteye gidebiliyor, ancak erkeklerden ayrı eğitim almaları şart. Hoca erkekse dersi ancak video/ audio sistemi aracılığıyla izleyebiliyorlar.

-Üniversitelerdeki öğrencilerin yüzde 70’i kadın olsa da, çalışma yaşamında kadınların oranı ancak yüzde 5; ki bu da dünyadaki en düşük oran. Çünkü şeriat yasalarına göre, bir kadının görevi, evde kalıp kocasına ve çocuklarına bakmak.

Çalışma Hayatı:

-Kadınların çalışması yasak olmasa da, bir kadının işe girebilmesi için sağlanması gereken kurallar var: 1. Kadının yaşamak için paraya ihtiyacı olmalı. 2.İş yeri sadece kadınların görev yaptığı bir ortamda olmalı; kadınlarla erkeklerin teması olmamalı. 3. Çalışan kadın evdeki görevlerini ihmal etmemeli 4. İş, kadının yanında erkek bir akrabası olmadan seyahat etmesine neden olmamalı. 5. Kadının çalışması için kocasının onay vermesi gerekli.

-Kadınlara iş yeri açma izni sınırlı alanlarda veriliyor. Bunlar da genellikle, güzellik salonu, mobilya galerisi ya da konfeksiyon mağazası...

-Kadınların yargıç olmasına izin yok. Ayrıca yüksek devlet görevlerine de atanamıyorlar. 

-Erkeklerle daha fazla temas gerektirdiği için, gazetecilik, hukuk, mühendislik ve mimari gibi dallardaki eğitim programlarında kadınlar dışlanıyor. -Bir erkek yurt dışında eğitim alabilirken, kadının eğitim için yurt dışına gitmesi ancak eşinin ya da erkek bir akrabasının eşliğiyle söz konusu olabiliyor. 

Evlilik ve Boşanma:

-Suudi erkekler dört eş sahibi olabiliyor. Bu kadınlar Müslüman, Yahudi ya da Hıristiyan olması konusunda bir sınırlama yok. Fakat Müslüman kadınlar yalnızca Müslüman erkeklerle evlenebiliyor. Bir kadının, Suudi Arabistan dışında diğer Müslüman ülkelerden bir erkekle evlenebilmesi için de devletin izin vermesi gerekiyor.

-Boşanma ya da dul kalma durumunda bir kadın erkek çocuğunun velayetini en fazla yedi yaşına kadar, kız çocuğunun velayetini de dokuz yaşına kadar elinde tutabiliyor. Bu yaşlardan sonra çocuklarının velayetini ya babalarına ya da babalarının ailesine vermek zodunda. Ayrıca kadın boşandığı eşinden yalnızca üç ay için nafaka parası alabiliyor.

Suudi Olsun Olmasın; Baskı Bütün Kadınlara Yönelik 

Geçen yıl şubat ayında Ürdün asıllı Amerikalı iş kadını Yara, yanında bir erkek iş arkadaşıyla birlikte Starbucks’da oturduğu içtiği için tutuklanıp hapse atıldı. Kadın Amerikalı’ydı ama olay, elbette Amerika’da ya da Avrupa’da olmadı. Böyle bir olay, ancak Riyad’daki Starbucks’da olabilirdi.

The Times gazetesine yansıyan habere göre, Yara ve arkadaşının, Starbucks’a gitme nedeni, ofislerindeki elektrik kesildiği için en yakındaki Starbucks’a gidip oradaki kablosuz interneti kullanmaktı. Kafede, kadınlarla erkeklerin birlikte oturmalarına izin verilen tek yer, aileler için ayrılan perdeli yerdi. Yara ve arkadaşı da o bölümdeydi. Orada ne yaptıklarını gelip soran din polisine de elektrik kesintisi nedeniyle kafeye geldiklerini anlattılar ama işe yaramadı. Yara’nın cep telefonuna el koyup zorla arabaya bindirdiler ve en yakındaki hapishaneye götürüp kodese tıktılar. Ayaklarından bağlayıp suçlu olduğunu kabul eden bir ifadeyi zorla imzalamasını istediler. Bir banyoya sokup elbiselerini çıkarttılar ve pislik içindeki suya batırıp tekrar giydirdiler. Hakim önüne çıktığında duyduğu ilk söz şu oldu: “Günah işledin ve cehennemde yanacaksın!”

Sonunda, Yara’nın iş adamı olan eşi politik bağlantılarını kullanarak eşinin serbest bırakılmasını sağladı. Fakat Suudi hapishaneleri, Yara kadar şanslı olmayan kadınlarla dolu...

Aşkın Yasaklandığı Ülke...

Suudi Arabistan’da şeriat kuralları öylesine katı bir şekilde uygulanıyor ki, erkekle kadın arasında olabilecek en ufak yakınlaşma bile ahlaksızlık sayılıyor. Bunun en ilginç örneklerinden birisi geçen yıl yaşandı.

Suudi Arabistan İyiliği Teşvik ve Kötülükten Men Komitesi, Sevgililer Günü’nde sevgililerin birbirine kırmızı gül vermesini yasaklandı... Suudi yetkillere göre bir Pagan geleneği olan Sevgililer Günü, evlilik dışı ilişkileri teşvik ediyor ve bu nedenle de dine aykırı... Komite, bu nedenle, başkent Riyad’daki bütün çiçekçilere ve mağazalara talimat vererek, kırmızı olan her şeyin vitrinlerdem indirilmesini istedi. 

Evli olmayan bir erkekle kadının kamuya açık alanlarda birlikte görülmesinin suç sayıldığı ülkede, gençler değil sevdiğine çiçek vermek, evlenene kadar eşlerinin yüzünü bile göremiyor. 

İRAN

İslami Kriterlere Uygun Haklar

İran anayasasının 20. maddesi, "kadın ve erkek bütün vatandaşların yasalar tarafından eşit şekilde korunduğunu" ve "İslami kriterle uygun bütün siyasi, ekonomik ve kültürel haklara sahip olduklarını" hükme bağlıyor.

Burada altı çizilmesi gereken şu: Erkek ya da kadın bütün vatandaşlar “eşit haklara” sahip değil, İslami kriterlere uygun olarak sahip oldukları hakların korunmasında eşitler. Anayasa’nın bütününde de hakim olan anlayış bu.

İran’la ilgili belirtilmesi gereken bir özellik de, ülkede Anayasa Koruyucular Konseyi adlı bir kurumun varlığı. Yasaların anayasa ve şeriat ile uygunluğunu denetleyen bu konseyin, meclis kararlarını veto yetkisi var. 12 üyeli Konsey'in altı üyesi, dini lider tarafından atanıyor. Kalan altı üyesi de, ülkenin yargı kurumlarınca aday gösterilen hukukçular tarafından İran Meclisi’nce seçiliyor.

Konseyin ülkedeki siyasi ağırlığı o kadar fazla ki, şeriata uygun bulmadığı birçok yasayı meclise geri gönderebiliyor, hatta anayasaya dayanarak parlamento üyelerini veto edebiliyor. Son yıllarda kadın hakları konusunda yürütülen kampanyalara büyük darbeler vurulmasının ardında da, bu aşırı dinci kurumun rol aldığı belirtiliyor. 

İran'da çalışma hayatında kadınların oranı % 42. Bu oran, dünya ortalaması olan % 58’in altında olsa da, Ortadoğu’daki en yüksek seviye. Fakat buna karşın, parlamentonun ancak  % 2.8’si kadınlardan oluşuyor. Ortadoğu ve Afrika’da % 9 olan ortalamanın çok gerisinde.

Bunun bir nedeni, İran seçimlerinde kadınlar için kota uygulanmaması. Bir diğer nedeni de, adayları veto yetkisi bulunan aşırı muhafazakar Anayasayı Koruyucular Konseyi'nin, kadın adayların dini inançları ve İslam Cumhuriyeti’ne bağlılığı konusunda ikna edilmelerinin zorluğu...

İran’da daha liberal gözüken Hatemi’nin seçilmesinde kadınların büyük rolü olduğuna inanılıyor. Bu nedenle, kadınların parlamentoda sayılarının fazla olması düşüncesi, muhafazakarları rahatsız ediyor...

Kadınlara Yönelik Ayrımcılık ve Kısıtlamalar

-Bir kadın işe girmek ve yurtdışına seyahat etmek için kocasının iznini almak zorunda.

-Kadınlar yargıç olamıyor, devlet başkanlığı seçimine giremiyor. 

-İki kadının tanıklığı bir erkeğinkine eşdeğer.

-Tecavüze uğrayan kadınların korunması için yasal bir önlem yok. Tecavüz mağduru kadını namus adına öldüren babası, kocası ya da erkek kardeşi cezalandırılıp hapse atılmıyor.

-İran’da reform yanlısı vekiller ve kadın hakları savunucuları, recm (taşlanarak idam etme) cezasının uygulanmaması ve yargıçların bunun dışında ceza yöntemlerine başvurması için sürekli olarak çağrıda bulunsa da, bu ceza İran'da varlığını koruyor. En son geçen yılın aralık ayında zina ile suçlanan iki erkek bu şekilde idam edildi.

-İran ceza yasalarına göre, recm cezası, erkek ve kadınlar arasında eşitsiz bir şekilde uygulanıyor. Bu cezayı alan bir kadın boynuna kadar toprağa gömülürken, erkek beline kadar gömülüyor. 

Suçlanan kişi, idam sırasında kaçmayı başarırsa özgür kalıyor. Ancak kadınlar boynuna kadar toprağa gömüldüğü için, erkekler gibi kaçma şansları yok. 

Recm sırasında atılacak olan taşların, ne iki atışta öldürecek kadar büyük, ne de hiç zarar vermeyecek kadar küçük olması da uygulamanın kurallarından...

-Kadınlar, sokakta İslami Yaşam Tarzını Koruma Bakanlığı'nın görevlileri tarafından neden göstermeden durdurulup sorguya çekilebiliyor. Bu görevliler, genellikle metro ve otobüs duraklarında bekleyip kadınların giyim kuşamını kontrol ediyor. Ayrıca parklarda dolaşıp, birlikte oturan çiftlerin evli olup olmadıklarını kontrol ediyorlar. 

Giyim: 

-Kadınlar, İslami kurallara uygun giyinmek zorunda. Yani kıyafetleri, bedeninin şeklini belli etmeyecek şekilde bol olmalı; saçlarını örtüp, bacaklarını, kollarını ve ayaklarını açıkta bırakmayacak şekilde giyinmeli. 

-İran’da özellikle kentlerde, genç kesim çarsaf yerine pantolon giyip üzerine dizlerine kadar gelen paltolar giymeyi tercih ediyor. Fakat 2005’te Ahmedinejad’ın seçilmesinden bu yana, giyim kuşam konusunda çok daha fazla baskı uygulanıyor. 

-Renkli başörtüler, dar giysiler ya da erkeklerde Batı stili saç kesimleri de cezalandırılıyor. Pantolonun içine sokulduğu uzun çizme giymek de yasak.

-İslami giyim kurallarına uygun olmayan kıyafetleri satan mağazalar kapatılıyor. Bu kuralların dışına çıkanlara ahlak polisi tarafından kırbaç, para ve hapis cezaları verilebiliyor.

Evlilik ve Boşanma:

-Bir erkek dört kadınla evlenebiliyor.

-2002’de çıkarılan bir yasayla, kadınlara 1979’dan bu yana sahip olmadıkları boşanma davası açma hakkı verildi. 

-Buna göre kadınlar, ancak kocalarının yazılı izni olursa boşanma davası açabilecek. Ayrıca eşlerinin uyuşturucu bağımlısı, alkolik ya da akli dengesinin bozuk olduğunu kanıtlamaları durumunda da yine dava açabilecekler. 

Velayet: 

-İran’da boşanan ya da dul kalan bir kadın, kız çocuklarının velayetini en fazla 7, erkek çocuklarının velayetini ise en fazla 2 yaşına kadar elinde tutabiliyor. Çocukların velayeti, bu yaştan sonra babalarına ya da babalarının ailesine geçiyor. 

-Ayrıca kadınlar belli bir yaşa kadar çocukların velayetini elinde tutuyor olsa da, o süre içinde bile çocukların hayatıyla ilgili önemli kararlar yine babanın ailesi tarafından veriliyor. 

-İran’da boşanan kadınlar yeniden evlenebiliyor. Fakat bu durumda çocuklarını kaybetme tehlikesi var. Baba ya da babanın ailesi, çocuk kaç yaşında olursa olsun, velayeti talep edebiliyor. 

Miras Hakları: 

-İran’da geçerli olan yasalara göre, bir erkek öldüğünde, eğer çocukları varsa karısına mirasın sekizde biri, karısından başka yakını yoksa, sahip olduğu mirasın ancak dörtte biri kalıyor, gerisi de devlete aktarılıyor. Ayrıca kadına devredilen miras, emlak varlıklarını kapsamıyor. 

-Geçen yıl din alimi Ayetullah Sanei, bu konuda bir fetva yayınlayarak, bu gibi durumlarda, erkeğin başka mirasçısı yoksa, mirasının karısına ait olması gerektiğini bildirdi. 

-İran parlamentosu’nun yakın zamanda kabul ettiği bir yasa ise, kadınların kocalarından kalan toprak ve emlak varlıklarını miras olarak almalarına olanak tanıyor. Fakat bu yasanın yürürlüğe girebilmesi için, Anayasa Koruyucular Konseyi tarafından İslami yasalara uygunluğunun onaylanması gerekiyor. 

Üniversitelerde artan kız öğrenci sayısı tedirginlik yarattı

Anayasada  kadınlara eşit eğitim hakkı öngörülüyor ve üniversite kontenjanlarında kadınlara yönelik kotalar bulunuyor. Bunun sonucu olarak da, üniversitelerdeki öğrencilerin yaklaşık 2/3’ü kız öğrenci. Özellikle tıp, eczacılık ve dişçilik gibi alanlarda kız öğrencilerin sayısı ağırlıklı. 

Fakat üniversitelerdeki kız öğrenci sayısındaki artış, dinci kesimleri tedirgin ediyor. Bu nedenle geçen yıl, Cumhurbaşkanı Ahmedinejad’a bir rapor sunan Parlamento Araştırma Merkezi, bu durum engellenmezse, sosyal dengeyi ve kadın ile erkek arasındaki ekonomik durumu bozucu bir hal alacağını belirterek hükümetin uyarılmasını önerdi.

İran, bugünkü koşullarda diğer bazı Ortadoğu ülkelerine, özellikle Suudi Arabistan’a göre, kadınların eğitim ve çalışma hakları bakımından daha iyi durumda olsa da, 1979'da Humeyni Devrimi ile başlayan son 30 yıllık dönemde kadınlar üzerindeki baskı giderek artıyor.

Köktendinciliğin güç kazandığı bu dönemde, kadının erkekten farklı yapıda, korunmaya muhtaç bir tür olduğu, İran'da aşırı dinci çevrelerin sık sık dillendirdiği bir görüş olarak topluma dayatılıyor. 

Kadın Hakları Savunucularına Baskı

Şu anda görev başında olan Cumhurbaşkanı Ahmedinejad, sürekli olarak konuşmalarında kadınların evde kalıp çocuklarıyla ilgilenmesi gerektiğini vurguluyor. Genel olarak toplumda benimsenen anlayış da bu yönde...

İran’da kadınların bugün hâlâ birçok konuda seçim yapma özgürlükleri yok ve erkeklerle eşit haklara sahip olma mücadelesi veriyorlar. Özellikle evlilik, boşanma, velayet ve miras hakları bakımından ikinci sınıf vatandaş yerine konuluyorlar. 

Geçen yıl ülkede kadın hakları mücadelesi veren ve 1 milyon imza toplama hedefiyle başlatılan “Campaign for Equality” adlı kampanyaya katılan 50’den fazla kadın hapse atıldı. 

Enformasyon Bakanlığı’ndan kampanyaya destek veren kadınlara telefonlar edilerek, toplantılara katılmamaları yönünde uyarıldı. 

Kampanyanın kurucularından Parvin Ardalan, geçen yıl Olof Palme Ödülü'ne değer görüldüğünde, ödül törenine katılmak için İsveç'e gitmesi engellendi. Tahran'daki İmam Humeyni Havaalanı’na giden Ardalan'ın pasaportuna el konularak yurtdışına çıkışı yasaklandı.

16 yıldır kadın haklarını destekleyen yayınlar yapan Zanan adlı feminist derginin geçen yıl kapatılması, ülkede protestolara neden oldu.

İran’daki kadın hakları hareketine yönelik baskıların giderek şiddetlenmesi ve tutuklamaların artması üzerine, Mart 2008’de New York’ta 280’den fazla insan hakları savunucusunun katıldığı bir uluslararası destek toplantısı yapıldı. Katılımcılar arasında altı Nobel Barış Ödülü sahibi kadının da yer aldığı toplantıda, İran’daki durum hakkında endişeler dile getirildi. 

Bütün bu baskılara karşın, İran’da seçimleri etkileyebilecek oranda güçlü bir kadın nüfusu var. Bu nedenle 2008 seçimlerinde adaylar, programlarında kadınlara yönelik vaatlerde bulunmak durumunda kaldı. 

World Public Opinion tarafından geçen yıl yapılan bir araştırmaya göre, İran halkının % 78’i kadınların erkeklerle eşit haklara sahip olmasını önemsiyor ve % 70’i de hükümetin kadınlara yönelik ayrımcılığın önlenmesi için çalışması gerektiğine inanıyor.

Eşcinsel ilişkiye İdam Cezası...

İran’da eşcinsel ilişkilere en ağır cezalar uygulanıyor. Bu tür bir ilişkiye girmekten suçlu bulunan erkeklere, ilk suçlamada ölüm cezasına kadar varan cezalar verilebiliyor. Eğer seksüel ilişki gerçekleşmemişse, 100 kırbaç cezası uygulanıyor. Böyle bir ilişki kadınlar arasında olursa, dördüncü suçlamada ölüm cezası verilebiliyor.

Bu davalarda kanıt olarak suçun itirafı ya da dört erkeğin tanıklığı aranıyor. Fakat koşullara göre yargıçların takdir hakkı da bulunuyor. Ahlak polisinin kimi zaman evleri basıp, bir araya gelen insanları bu tür bir ilişki kurup kurmadıkları konusunda denetledikleri oluyor.

Sanal Dünyada Gelişen İlişkiler

Erkekle kadının toplum içinde tanışıp birbirlerini tanıma olanağı bulamadığı İran’da, yeni yetişen genç nesil, teknolojik gelişmelerin de etkisiyle, artık internet ortamında karşı cinsi tanımaya yönelmiş. 

Bugün Farsça'nın blog dünyasında en çok kullanılan üçüncü dil olduğu belirtiliyor. Kaliforniya'da bulunan Pomona Koleji'ndeki Prof. Pardis Mahdavi'nin İranlı gençler arasında internet kullanımına yönelik yaptığı araştırmaya göre, gençler interneti üç şekilde kullanıyor: 

1. Rejim tarafından yasaklanan kültürel dünyayı tanımak; haber, film, müzik vb. konularda gelişmeleri izlemek. 

2. Gençler arasında bir dayanışma ortamı kurmak. 

3. Karşı cinsle chat yapmak yani internet ortamında sohbet etmek ve buluşma ayarlamak. 

Bunun sonucunda, İran’da genç nüfus arasında yeni bir “siber-seks” kültürü gelişmiş durumda. İslam Cumhuriyeti’nin parasız eğitim politikası, ülkede eğitimli bir genç nüfus yaratmış olduğundan, internet üzerinde bu tür trendleri takip edebilen bir kuşak var. 

Hükümetin bu gelişmelerin önüne geçmek için bulduğu yöntemse, bazı sitelere girişin yasaklanması. Medyaya yansıyan bilgilere göre, İran'da 5 milyondan fazla siteye ulaşılamıyor. 

Ülkede yalnızca pornografik siteler değil, kadın haklarından ve Batı tipi yaşamdan söz eden siteler ile İran dışından yayın yapan muhalif Arap siteleri de yasaklanmış durumda.

Fakat İran'da son yıllarda sanal dünyada oluşturulan blog ortamında, aşırı dinci rejimin yasaklarının delindiği “sessiz bir devrim” yapılıyor. Teknolojik bilgisi yüksek gençler, hükümetin yasakladığı konuları ele alan ama filtreleme sistemine takılmayan siteler ve bloglar yaratmada ustalaşmış durumda. 

Muta Nikahı (Siga da denilen geçici evlilikler)

Evlilik dışı ilişkilerin taşlanarak idama varan korkunç uygulamalarla cezalandırıldığı İran’da, İslam Devrimi’nden bu yana, Şii kesim arasında eski bir gelenek olan geçici evlilikler çok yaygın. 

Şii mezhebinde, erkeklerin, Sünni mezhebinde olduğu gibi, eşinin rızası olmadan 1’den fazla eş edinme hakkı yok. Fakat geçici evliliklerin bu durumu ortadan kaldırma amacıyla uygulandığı görülüyor...

Bu tür evlilikte, bir erkek ve evli olmayan bir kadın belli bir süre için kendi aralarında evlilik sözleşmesi yapıyorlar ve karşılığında kadına bir miktar para veriliyor. Belirlenen süre, bir saat de olabiliyor 50 yıl da... Bu süre sonunda taraflar hiçbir boşanma işlenmine gerek olmadan ayrılabiliyor ya da çocuk olursa ve taraflar isterse kalıcı evliliğe geçebiliyorlar.

Geçici evlilikler, tamamen seksüel ihtiyacı karşılama amacıyla yapılıyor ve erkek egemen toplumda kadın için son derece aşağılayıcı bir durum yaratıyor. 

Bu evlilikler, resmi kurumlar tarafından kayıt altına alınabiliyor ama bu zorunlu değil. Erkek istediği zaman sona erdirebiliyor ve bu durumda erkeğin kadına karşı herhangi bir maddi yükümlülüğü bulunmuyor. 

Geçici evlilik yapacak bakire kızlar için babasının onayı gerekiyor. Bu evliliklerin sonucunda doğan çocuklar, yasal olarak kalıcı evliliklerden olan çocuklarla aynı statüde sayılıyor. Fakat geçici evlilik yapan kadınlar, yasal evlilik yapan kadınlarla aynı haklara sahip değil. Üstelik, muta nikahı ile evlenmek, kadınlar açısından toplumda gizlenmesi gereken, hoş olmayan bir durum olarak değerlendiriliyor. 

Aynı zamanda molla olan İran İçişleri Bakanı Mustafa Purmuhammedi'nin “Fuhuşa alternaif olarak geçici evliliği teşvik etmeliyiz,” diyerek desteklediği bu uygulamaya, kadın hakları savunucuları şiddetle karşı çıkıyor. 

Din adamları ise, geçici evliliğin, bekar ya da dul kadınları fuhuş yapmaktan alıkoyduğunu ve belli bir yaşa gelmiş erkeklerin cinsel ihtiyaçlarının karşılanmasını sağladığını söylüyor. Oysa bu evliliklere bekar erkeklerin değil, evli erkeklerin rağbet etmesi bu görüşü yalanlıyor. 

İşin gerçeği, İran'daki geçici evlilikler, Şii mezhebine mensup olmayan ama birden fazla kadına sahip olmayı amaçlayan erkekler ile evlilik dışı birliktelik yaşamak isteyen ancak ahlak polisi tarafından yakalanmaktan korkan gençlerin işine yarıyor...

Çocuk yaşta evlilikler

Katı bir şeriatla yönetilen İran’da erken yaşta evlilik sorunu, özellikle çocukluk yaşının tanımlanmasıyla... 

İran, UNICEF Çocuk Hakları Sözleşmesi'ni imzalamış olmasına karşın, şeriatın açıkça belirlediği bazı konularda sözleşmeyi uygulama dışında tutuyor. Bu konulardan birisi de, erken yaşta evlilikle ilgili. 

İran’da 2002’den önce geçerli olan yasaya göre, evlilik için asgari yaş kızlarda 9, erkeklerde 14 olarak belirlenmişti.

2002 yılında parlamentodaki kadın üyelerin yoğun baskısı sonucunda, evlilik yaşı kız çocuklarda 13'e, erkeklerde 15’e çekildi. Ama aslında yasa evlenme yaşını değiştirmiş değildi... Tek yenilik, 13 yaşından küçük kızların ve 15 yaşından küçük erkeklerin evlenebilmesi için, ailelerin ve yargıcın izninin gerekmesiydi.

2005 yılında yapılan bir değişiklik ise, bu yaş sınırını, kızlar için 15’e, erkekler için 18’e yükselterek zorunlu hale getirdi. 

Fakat özellikle kırsal alanlarda Şiiler tarafından hala uygulanan geçici evlilikler, bunu bir şekilde delme yolunu açıyor. Üstelik bu tür evlilikler ailelerin onayıyla yapıldığı için, bunu önleyecek bir yol da bulunmuyor...